فناوری بایوفلاک (BFT) بر پایه شناخت و کنترل کامل استخر استوار است. در این فناوری، تولید ماهی نه‬ ‏تنها به عنوان مقوله‬‬ ه‏ای مجزا در نظر گرفته نمی‌شود، بلکه بخشی از کل یک زیست‏بوم تعاملی (دارای تأثیر متقابل) به حساب می‌آید که از ویژگی‏‬ های فیزیکی، برهم‏‬ کنش‏های شیمیایی و زیاگانی پیچیده تشکیل شده است و ماهیان در آن به‏عنوان جزء اصلی مطرح می‌باشند.
اداره استخر مستلزم فهم این زیست‏بوم پیچیده و مدیریت یا کنترل آن است. ازاین‏‏رو، تلاش ما بر این است تا جامعه میکروبی استخر را به گونه‏ای کنترل کنیم که بهبود کیفیت آب و حداکثرِ بازیافتُ غذا (و درنتیجه کاهش هزینه‏ها) را به همراه داشته باشد. در برنامه‏ریزی‏ها و مدیریت استخر، هوادهی را نباید صرفاً وسیله‏ای برای تأمین اکسیژن دانست، بلکه برای جلوگیری یا حداقل‏سازی وقوع فرایندهای بی‏هوازی باید از توزیع اکسیژن در استخر اطمینان یافت.
فناوری بایوفلاک، به‏منزله روشی برای کنترل بهتر فعالیت میکروبی در استخرهای آبزی‏پروری توسعه پیدا کرد. آغاز توسعه این فناوری به گسترش استخرهایِ متراکمِ بسته (بدون تعویض آب یا با تعویض آب محدود) برمی‏گردد. در این نوع استخرها، هوادهی بخشی جدایی‏ناپذیر از سامانه و انباشت مواد آلی پیامد مستقیم آن است.
استیون سرفلینگ اولین شخصی بود که به‏شکلی تجاری از فناوری بایوفلاک در یک مزرعه پرورش ماهی تیلاپیا (مزرعه سولار آکوافارمز، بین سال‏های ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۴) بهره برد (Serfling, 2000). این فناوری به‏طور مستعار سامانه ODAS نام گرفت. مزرعه یادشده پیشرفت کرد و آغازگر بسیاری از تحقیقات بود که بعدها انتشار یافت. عملیات پرورش میگو در سامانه‏های بسته (از جمله فناوری بایوفلاک) در دوره‏ای تقریباً همزمان در تاهیتی اجرا شد.
در زمینه توسعه فناوری بایوفلاک مجموعه‏ای از مقالات ارائه شده است که در اوایل دهه ۱۹۹۰ انجام شده‌اند. این مقالات توسط دو گروه تحقیقاتی ارائه شده است (Chambrlain, 1994): گروهی از دانشگاه تخنیون در فلسطین اشغالی تلاش‏های خود را عمدتاً بر پرورش متراکم تیلاپیا متمرکز داشت (آونیملچ و همکاران، ۱۹۹۲، ۱۹۹۴)، اما در همان زمان آزمایش‏های مربوط به تولید فوق‏متراکمِ میگو در مرکز پرورش موجودات دریایی وادل واقع در کارولینای جنوبی در حال انجام بود (Hopkins et al., 1993).
در بیشتر مواقع بهره‏گیری از نتایج تحقیقاتی در مزرعه سال‏ها به‏طول می‏انجامد، به‏ویژه در کشاورزی که صنعتی نسبتاً محافظه‏کار است. در رابطه با فناوری بایوفلاک، اجرای نتایج تحقیقاتی تقریباً آنی بود، زیرا اصول پایه این فناوری (تعویض آب محدود، بازیافت غذا و افزایش تراکم) در زمانی مناسب پدید آمد و درحقیقت صنعت آبزی‏پروری را به اجرای نتایج تحقیقاتی مجبور کرد. با توسعه این فناوری، تجربه میدانی نیز افزایش یافت و یا اینکه توسعه فناوری بایوفلاک با آزمایش‏های علمی همگام بود. بنابراین، علاوه بر نتایج حاصل از کارهای تحقیقاتی، تجربه میدانی نیز در کسب و افزایش اطلاعات دخیل بوده است. هم‏زمان با تکامل فناوری بایوفلاک به‏منزله یک علم کاربردی، باید به تجارب میدانی هم توجه داشت. مهم‏ترین مشکل در این زمینه، انتشار محدود اطلاعات و تجربه حاصل از شرکت‏های خصوصی برای عموم مردم است که از علاقه نادرست شرکت‏ها در نگه‏داری اطلاعات انحصاری یا نبود بسترهای مناسب نشر اطلاعات نشئت می‏گیرد.
یکی از روش‏های انتشار تجربه‏های به‏دست‏آمده از مزارع و مؤسسه‏های تحقیقاتی سراسر جهان، تشکیل مجمع مهندسی آبزی‏پروری (وابسته به کارگروه فناوری بایوفلاک) است. کارگروه یادشده اغلب در طی نشست‏های معمول انجمن جهانی آبزی‏پروری (WAS) جلسه‏های ویژه‏ای برگزار می‏‏کند و یک وب‏سایت اینترنتی نیز دارد: www.aesweb.org/biofloc.html. پیش‏بینی می‏شود فعالیت کارگروه فناوری بایوفلاک افزایش انتشار اطلاعات را به همراه خواهد داشت. درمجموع، تبادل اطلاعات فنی برای صنعت آبزی‏پروری و درنهایت برای همه افراد می‏تواند سودمند و یاری‏کننده باشد. گزارش‏های مربوط به روند توسعه استخرهای تجاری فناوری بایوفلاک اغلب در گزارش‏ها و سالنامه‏های پرورش جهانی میگو ارائه می‏شود. گزارش‏های بسیار مفصلی در سالنامه 2006 (Rosenberry, 2006) ارائه شد که عنوان آن از این قرار بود: «آیا ’بایوفلاک‘ پرورش میگو را به صنعتی از آبزی‏پروری مبدل خواهد نمود که در جهان بیشترین سازگاری را با محیط ‏زیست دارد؟»

افزایش جمعیت و توجه روزافزون جوامع جهانی به فواید پروتئین آبزیان، از یک سوی و کاهش نسبی محصولات آبزی حاصل از ماهیگیری، از سوی دیگر، آبزی‌پروری را به صنعتی پویا تبدیل کرده، به‌طوری‌که در سال ۲۰۱۶ این صنعت با تولید ۸۰ میلیون تن تقریباً نیمی از محصولات شیلاتی را به خود اختصاص داده است (فائو، ۲۰۱۸). با این¬حال، تداوم و ثبات صنعت آبزی‌پروری با چالش‌های متعددی روبه¬رو شده که از مهم¬ترین آنها تأمین لارو و بچه¬ماهیان با کیفیت بالا برای پاسخگویی به نیاز روزافزون این صنعت است. تلفات زیاد در هنگام تولید لارو و کیفیت متغیر بچه¬ماهیان، به¬ویژه در ماهیان دریایی، همچنان از مشکلات صنعت آبزی¬پروری محسوب می¬شود. عوامل محیطی و تغذیه¬ای کنترل¬ناپذیر و ناشناخته در مدت پرورش لارو ماهیان و نبود شاخص¬های پیش‌بینی¬پذیر کیفیت فنوتیپی و عملکردی لاروها در مراحل اولیه رشد، در تأمین مطمئن بچه¬ماهیان با کیفیت بالا مؤثر هستند، از این¬رو پژوهش در این حوزه¬ها به توسعه آبزی¬پروری پایدار کمک شایانی می¬کند.
کتاب «عوامل موفقیت تولید لارو ماهی» از معدود منابع علمی به¬روز و مهم در زمینه پژوهش‌های انجام¬شده درباره تولید لاروها و بچه¬ماهیان با کیفیت بالا، به¬ویژه ماهیان دریایی است. مطالب این کتاب با موضوع کیفیت سلول¬های جنسی و مدیریت مولدین به¬عنوان اولین حلقه زنجیره تولید لارو با کیفیت بالا شروع می¬شود. رفتار تغذیه¬ای، فیزیولوژی دستگاه گوارش، تغذیه و فرمولاسیون خوراک لارو ماهیان فصل¬های دیگر این کتاب هستند که داده¬های به¬روز مربوط به نیازهای غذایی لارو ماهیان با توجه به تکامل دستگاه گوارش را ارائه کردند. ناهنجاری¬های اسکلتی لارو ماهیان فصل¬های بعدی کتاب هستند که به فرایند، انواع و علت¬های این ناهنجاری¬ها در لارو ماهیان پرورشی پرداخته است. میکروب¬شناسی و ایمنی¬شناسی از مباحث مهم پرورش لارو ماهیان هستند که در فصل هشتم کتاب به آنها پرداخته شده است. نشانگرهای کیفیت لارو و بچه¬ماهیان دریایی در فصل بعدی کتاب معرفی شده‌اند که در شناسایی زودهنگام کیفیت این ماهیان قابل¬استفاده هستند.
این کتاب به¬عنوان کتاب درسی برای دانشجویان رشته¬های شیلات و بهداشت و بیماری¬های آبزیان در مقاطع تحصیلات تکمیلی در دانشگاه¬ها و مراکز آموزش عالی و برای علاقه‌مندان به تکثیر و تولید لارو ماهیان، به¬خصوص ماهیان دریایی، قابل¬استفاده است. با وجود تلاش و دقت در ترجمه این کتاب ارزشمند، کتاب حاضر خالی از اشتباه نیست که امیدواریم خوانندگان محترم کتاب، ما را از نظرات و پیشنهادات خود برای رفع نقایص بهره¬مند کنند.

دکتر علی طاهری میرقائد

شرایط اقلیمی، کمبود توزیع نامتوازن بارش موجب ایجاد شرایط خاصی در ایران شده و کشور را در زمره کشورهای کم‌آب و نیمه‌خشک قرار داده است. از طرفی دیگر در سال‌های اخیر، رشد روزافزون جمعیت و تغییرات ناشی از بهبود الگوهای زندگی و توسعه صنعت و کشاورزی، مدیران، برنامه‌ریزان و متخصصان بخش آب را ملزم به توجه به سامانه‌های منابع آب به‌ویژه سامانه مخازن نموده است. مخازن از مهم‌ترین تأسیسات زیربنایی کشور به‌شمار می‌روند و احداث این نوع تأسیسات اغلب نیازمند سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی است. تنها راه موجود به‌منظور دست‌یابی به بازده اقتصادی مطلوب و بهره بردن از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده برای چنین تأسیساتی، استفاده از روش‌های کارآمد علمی و منطقی می‌باشد. در گزارشات و مطالعات مختلفی به‌طور پراکنده به چگونگی طراحی مخازن و همین‌طور بهره‌برداری از آنها به‌منظور تأمین اهداف مختلف اشاره شده است، اما دسترسی به مرجعی مناسب به‌منظور آشنایی مخاطبان به‌طور جامع با جزئیات و جنبه‌های مختلف طراحی و بهره‌برداری از مخازن امری ضروری است. در نتیجه در کتاب طراحی و بهره‌برداری از سامانه مخازن، سعی شده است تا با تمرکز بر جنبه‌های مختلف طراحی مخازن و همین‌طور بهره‌برداری از آنها، با جزئیات بیش‌تری به مباحث مربوطه پرداخته شود. در این راستا، کتاب حاضر در قالب ۱۴ فصل تدوین شده است. در فصل اول کلیاتی از چرخه آب و وضعیت منابع و مصارف آب در جهان و ایران ارائه می‌شوند. در فصل دوم، مفاهیم پایه و اساسی مطرح در بحث سامانه‌های منابع آب معرفی می‌شوند. فصل سوم به‌طور کامل به سد و تأسیسات وابسته به آن در قالب هدف‌های احداث سد، انواع مختلف سد و سازه‌های وابسته می‌پردازد. در فصل چهارم مطالعات سیلاب طراحی سامانه مخازن مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. در فصل پنجم به عوامل و مراحل اجرایی ساخت و بهره‌برداری از مخازن با جزئیات اشاره می‌شود. فصل ششم به اقتصاد مهندسی سامانه مخازن می‌پردازد و در آن مفاهیم اولیه در اقتصاد مهندسی ارائه می‌شوند. در ادامه با ارائه روابط مختلف موجود در اقتصاد جزئیات بیشتری مورد بررسی قرار خواهد گرفت. فصل هفتم متمرکز بر برنامه‌ریزی و کنترل مدیریت اجرای پروژه می‌باشد و در آن به روش‌های مختلف به‌کار گرفته شده در برنامه‌ریزی و کنترل پروژه پرداخته خواهد شد. فصل هشتم تحت عنوان مدل‌سازی سامانه مخازن، به مدل‌سازی، شبیه‌سازی و بهینه‌سازی سامانه‌های تک‌مخزنه و چندمخزنه می‌پردازد و در ادامه مدل‌های بهره‌برداری تلفیقی از مخزن و آبخوان مورد بحث قرار می‌گیرند. روش‌های مختلف طراحی حجم سامانه مخازن و روش‌های بهره‌برداری از سامانه مخازن نیز به‌ترتیب در فصل‌های نهم و دهم ارائه می‌شوند. در فصل یازدهم به ارزیابی اثرات زیست‌محیطی احداث سامانه مخازن قبل و بعد از بهره‌برداری از آنها پرداخته می‌شود. فصل دوازدهم متمرکز بر بررسی متغیرهای کیفی آب در سامانه مخزن می‌باشد و در این فصل تعاریف اولیه از متغیرهای کیفی ارائه می‌شوند. در فصل سیزدهم مدیریت کیفی آب در سامانه‌های تک‌مخزنه و چندمخزنه مورد بررسی قرار می‌گیرد. در نهایت در فصل چهاردهم با ارائه مفاهیم اولیه و روابط ریاضی به بحث شبیه‌سازی لایه‌بندی حرارتی در سامانه مخازن، پرداخته می‌شود.
امید است تالیف این کتاب، گامی مؤثر در ایجاد افق‌های جدید نظری، فکری، پژوهشی، عملیاتی و اجرایی برای تمامی اساتید، دانشجویان، بهره‌برداران و مدیران باشد. در خاتمه از خوانندگان عزیز و دانش‌پژوهان گرامی خواهشمند است، با ارائه پیشنهاد‌ها و انتقاد‌های خود، زمینه را برای بهبود کمی و کیفی کتاب حاضر در چاپ‌های آتی فراهم کنند. در پایان نویسندگان کتاب از حمایت‌های صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور (INSF) که با انجام حمایت‌های مالی سهم بسزایی در پیش‌برد این کتاب داشته‌اند، قدردانی می‌نمایند.

امید بزرگ‌حداد، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران
مهری عبدی دهکردی، دانشجوی دکتری مهندسی منابع آب دانشگاه تهران
سحر محمد‌آذری، دانشجوی دکتری مهندسی منابع آب دانشگاه تهران

بتن مسلح از متداول‌ترین مصالح برای ساخت سازه‌ها در جهان محسوب می‌شود. این سازه‌ها شامل گستره وسیعی از ساختمان‌های مسکونی کوچک تا برج‌های بلند، پل‌ها، سازه‌های صنعتی و نفتی و پتروشیمی بندرها، سازه‌های دریایی، سدها و کانال‌های انتقال آب، تصفیه‌خانه‌های فاضلاب، آب‌شیرین‌کن‌ها، کولینگتاورها و … است.
بتن مسلح از دو عنصر اصلی بتن و میلگردهای مسلح‌کننده یا آرماتور تشکیل می‌شود. در سال‌های اخیر پیشرفت‌های فراوانی در بهبود کیفیت بتن به‌دست آمده است و هر سال مواد و روش‌های جدیدی برای افزایش کیفیت و دوام بتن ارائه می‌شود.
در سال‌های اولیه شاهد بهبود کیفیت مصالح فولادی میلگردهای مسلح‌کننده بتن از نظر ساخت و شکل ظاهری و همچنین مشخصات مکانیکی بودیم؛ ولی در سال‌های گذشته پیشرفت‌های کمتری در مشخصات آرماتورهای فولادی اتفاق افتاده است. با این‌حال محققان کشورهای مختلف برای یافتن مصالح دیگری به‌عنوان میلگردهای مسلح‌کننده بتن تلاش‌های بسیاری کرده‌اند. هم‌اکنون یکی از مناسب‌ترین مصالح برای ساخت میلگردهای مسلح‌کننده بتن، کامپوزیت‌های FRP است.
در کتاب حاضر تلاش می‌کنیم که مهم‌ترین اطلاعات مورد نیاز در زمینه شناخت این نوع مصالح، استانداردها و تست‌های آن و نیز نحوه کاربرد آن در ساخت سازه‌ها را به همراه محاسبات سازه‌ای به‌صورت یکجا به علاقه‌مندان ارائه کنیم. این کتاب که به همت آقای پرفسور نانی و همکاران ایشان تهیه شده، در حال حاضر یکی از بهترین منابع موجود در این زمینه است.
گروه ترجمه امیدوار است ارائه این کتاب به زبان فارسی قدمی پیشرو در دانش فنی کاربرد میلگردهای کامپوزیت FRP در سازه‌های بتنی در ایران باشد.
بی‌شک هیچ اثری خالی از نقص نیست لطفاً در صورتی که خطایی مشاهده کردید و یا اگر پیشنهادی داشتید، پیغام خود را به آدرس زیر ارسال کنید:

«amirh.mohammadi@ut.ac.ir»

ماهیان خاویاری گروهی از ماهیان هستند که از نظر فیلوژنتیکی به ماهیان باستانی و اجدادی تعلق دارند و میلیون‌ها سال قبل از ماهیان استخوانی عالی انشقاق پیدا کرده‌اند. تاکنون ۲۵ گونه از این ماهیان در دنیا شناسایی شده‌اند. برخی از ویژگی‌های ماهیان خاویاری آنها را به مدل آزمایشگاهی عالی برای مطالعات زیستی تبدیل کرده است. علاوه بر این، از منظر تولید پروتئین و محصولات آبزی، ماهیان خاویاری با داشتن گوشت مرغوب و خاویار ارزشمند از دیرباز مورد توجه کشورهای دارای این ذخایر ارزشمند بوده‌اند. از زیستگاه‌هایی که چندین گونه ماهی خاویاری در آنجا زندگی می‌کنند، دریای خزر است که به علل مختلف از جمله صید بیش از حد، صید قاچاق، آلودگی، تخریب مکان‌های تولیدمثلی و غیره ذخایر آنها به‌شدت کاهش پیدا کرده است. برخی از گونه‌های این ماهیان در شرف انقراض هستند و تقریباً تمام گونه‌های این ماهیان در فهرست گونه‌های در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند. در دو دهه اخیر ذخایر ماهیان خاویاری در دریای خزر به‌شدت کاهش یافته است. طبق آمار رسمی شیلات ایران در سال ۱۳۹۵ میزان صید ماهیان خاویاری از دریای خزر ۲۳ تن گزارش شد (سالنامه شیلات ایران، ۱۳۹۱-۱۳۹۵). یکی از گزینه‌هایی که می‌تواند از فشار صید این ماهیان از ذخایر طبیعی بکاهد و پاسخگوی نیاز بازار از نظر گوشت و خاویار این ماهیان باشد، پرورش آنهاست. تولید جهانی پرورش ماهیان خاویاری در سال ۲۰۱۵ به بیش از ۱۰۲ هزار تن رسید (Fishsate, FAO). مهم‌ترین کشورهای پرورش‌دهنده این ماهیان چین، روسیه، ایران، بلاروس، آرژانتین، اروگوئه، عربستان، فلسطین اشغالی، ارمنستان و ازبکستان و از کشورهای عضو اتحادیه اروپا، ایتالیا، آرژانتین، بلغارستان، اسپانیا، مصر، فرانسه و لهستان هستند (Fishsate, FAO). اگرچه نخستین تکثیر مصنوعی این ماهیان در ایران به سال ۱۳۱۰ در منطقه گیسوم استان گیلان و به‌منظور بازسازی ذخایر انجام شده است، ولی بحث پرورش این ماهیان در چند سال اخیر مورد توجه بوده و طبق آمار در دسترس میزان تولید ماهیان خاویاری از راه پرورش آنها در سال ۱۳۹۵ به ۲۱۴۶ تن رسیده است (سالنامه شیلات ایران، ۱۳۹۱-۱۳۹۵).
از گونه‌های اصلی ماهیان خاویاری در سطح دنیا، ماهی خاویاری سیبری است. ماهی خاویاری سیبری در رودخانه‌هایی که به‌سوی شمال سیبری جریان دارد، از رودخانه اوب در غرب تا رودخانه کولیما در شرق زندگی می‌کند. کتاب ماهیان خاویاری سیبری در دو جلد توسط نویسندگان نام‌آشنای این حوزه تدوین شده که جلد اول آن به زیست‌شناسی و جلد دوم به پرورش این ماهی اختصاص یافته است. در کتاب حاضر پس از بررسی ویژگی‌های اکولوژیکی ماهی خاویاری سیبری، شرح آناتومیکی این ماهی ارائه شده است. بخش زیادی از این کتاب به تکوین ماهی خاویاری سیبری اختصاص یافته است. اطلاعات جدید و دقیقی از تکوین اسکلت محوری ماهیان غضروفی استخوانی در فصل چهارم ارائه شده است. دو رویکرد متفاوت، در زمینه تعیین جنسیت ماهی خاویاری سیبری در فصل پنجم و ششم شرح داده شده است. تجزیه‌وتحلیل اجزای جابه‌جاشدنی رویکرد نسبتاً جدیدی است که در مطالعات فیلوژنی از آن بهره‌برداری می‌شود و در فصل هفتم این کتاب توضیح داده شده است. شرح جنین‌زایی ماهی خاویاری سیبری در فصل هشتم ارائه شده است. رفتار ماهی خاویاری سیبری در مراحل اولیه زندگی و ویژگی‌های شنای این ماهی به‌ترتیب در فصل دهم و دوازدهم شرح داده شده است. در فصل دهم و یازدهم به‌ترتیب به سیستم بویایی و چشایی و نیازمندی‌های غذایی ماهی خاویاری سیبری پرداخته شده است. بخش دوم کتاب به زیست‌شناسی و فیزیولوژی تولیدمثل، از جمله نوروهورمون‌ها سیستم هیپوتالاموسی- هیپوفیزی و بافت‌شناسی و فراساختار تخمک‌زایی و ویژگی‌های اسپرم، استروئیدهای غدد جنسی و مشخصات هورمون‌های استروئیدی پس از تحریک هورمونی ماهی خاویاری سیبری اختصاص دارد. در بخش سوم مباحث اکوفیزیولوژیکی در زمینه سازگاری ماهی خاویاری سیبری به محیط مطرح شده است. در بخش آخر، به برخی روش‌های خاص آزمایشگاهی اشاره شده است.
این کتاب برای استادان و دانشجویان شیلات و علوم زیستی، پژوهشگران و علاقه‌مندان به ماهیان خاویاری به‌و‌یژه ماهی خاویاری سیبری حاوی اطلاعات ارزشمندی است. امیدواریم ترجمه این کتاب کمکی برای پیشرفت صنعت تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری در کشور باشد. با وجود تلاش فراوان برای ترجمه دقیق، کتاب حاضر خالی از اشکال نخواهد بود که امیدواریم خوانندگان محترم کتاب ما را از نظرات و پیشنهادات خود در جهت رفع نقایص بهره‌مند کنند.

دکتر علی طاهری میرقائد

کتاب راهنمای کاربردی آزمایش‌های تغذیه طیور اطلاعاتی جامع درخصوص طرح آزمایش، ماهیت و ویژگی‌های جیره‌های آزمایشی، تعیین ارزش غذایی و بهترین شیوه گزارش نتایج پژوهش را در اختیار خواننده می‌گذارد. به عبارت دیگر، این کتاب از تدوین فرضیه تحقیق و جمع‌آوری داده‌ها تا گزارش نهایی را پوشش می‌دهد.