جاذبههای دانشگاه
عمارت باغ نگارستان یکی از کاخهای ییلاقی خاندان قاجار بوده است که تاریخ احداث آن به دوره سلطنت فتحعلی شاهباز میگردد. این باغ سرسبز و عمارت باشکوه آن در سال ۱۲۲۲ ه. ق بنا به دستور وی در خارج از حصار شهر تهران ساخته میشود. باغ نگارستان در ابتداً بسیار بزرگتر از ابعاد و مساحت کنونی آن بوده است ولی بهمرور زمان بخش وسیعی از اراضی آن جداً گردیده و در اختیار سازمانها و وزارتخانههای دیگر مانند وزارت ارشاد و برنامه و بودجه قرارگرفته است. در این باغ ساختمانها و تالارهای بسیار دیدنی و مجللی وجود داشته است که متأسفانه درگذشته بسیار دور محو و نابود گردیدهاند. از جمله مکانهای بسیار جالب این باغ، حوضخانهای با نام “دلگشا“ و تالاری به نام “ قلمدان” بوده است. این بناها دارای تزئینات و نقاشیهای نفیسی بودهاند که پس از سقوط قاجاریه همه آنها از بین رفته است. از جمله آنها تصویر بزرگی از فتحعلی شاه در وسط و سی پسر او در اطرافش که بر روی دیوار تالار قلمدان توسط نگارگران مشهور آن دوره نقاشی شده بود. در واقع وجه تسمیه باغ نگارستان به دلیل نگارگریهای موجود در اتاقها و تالارهای آن بوده است. باغ نگارستان همچنین شاهد رویدادهای تاریخی فراوانی بوده است. بسیاری از مراسم و دیدارهای پادشاهان قاجار و بعضاً حوادث تلخ آن دوره مانند قتل بزرگمرد تاریخ ایران قائم مقام فراهانی در این عمارت رخداده است.
باغ نگارستان پس از سپری کردن فراز و نشیبهایی چند، سرانجام به دست وزارت معارف سپرده میشود، گویی تاریخ ایران سرنوشتی زیبا و پسندیده برای این باغ پیش بینی کرده بود. آنگونه که اسناد تاریخی گواهی میدهند نخستین بار در سال ۳۱۸ ه. ق مدرسه عالی فلاحت در آن تأسیس میگردد، در دوره وزارت حکیم الملک مدرسه صنایع مستظرفه به ریاست محمد غفاری (کمالالملک) در عمارت جنوبی و مدرسه علمیه در عمارت شمالی آن گشایش مییابد. در سال ۱۳۰۷ خورشیدی تغییرات و احداثات وسیعی به منظور تأسیس دارالمعلمین عالی ایران در عمارت باغ نگارستان توسط معمار روسی، مهندس مارکوف صورت میگیرد و پس از آماده شدن بنا، هشت نفر از استادان ایرانی بنامهای مرحوم دکتر سحابی، فروزانفر، عباس اقبال، رضازاده شفق، احمد دهقان، بهمنیار، عبدالحسین شیبانی، سیدکاظم عصار و هشت نفر استاد فرانسوی برای تربیت دبیران و معلمان موردنیاز مدارسی از قبیل دارالفنون در آن مستقر و مشغول به تعلیم و تربیت جوانان ایران میشوند. پس از توسعه بناهای باغ نگارستان، دارالمعلمین عالی نیز گسترش پیدا نموده و به دانشسرای عالی تغییر نام مییابد. سرانجام پس از تصویب قانون تأسیس دانشگاه تهران در مجلس شورای ملی در سال ۱۳۱۳ شمسی، دانشسرای عالی و باغ نگارستان جمعاً به دانشگاه واگذار و از آن تاریخ تاکنون یکسره در خدمت اهداف آموزشی و پژوهشی دانشگاه تهران قرار میگیرد. بنابراین بحق میتوان گفت که باغ نگارستان مهد آموزش عالی در ایران و موطن و محل تولد دانشگاه تهران بوده است. در طول هفتاد سال عمر دانشگاه هزاران استاد و دانشجوی برجسته در این باغ به تدریس و تحصیل اشتغال داشتهاند.
هیأت رئیسه دانشگاه تهران با عنایت به گذشته پربار و فضای معنوی و مقدس این باغ که مهد و مرکز علم و ادب و فرهنگ ایران در سده معاصر بوده است تصمیم بر آن گرفت که باغ نگارستان را با بهترین کیفیت مرمت و نوسازی نموده و از آن به عنوان پایگاه تاریخی و موزه علم و فرهنگ و هنر دانشگاه تهران بهرهبرداری نماید. در همین راستا در سال ۱۳۷۵ طرح مرمت و نوسازی آن با مدیریت مستقیم دانشگاه به اجرای گذاشته شد. خوشبختانه در طول سالهای گذشته قسمت اعظم باغ نگارستان به گونهای بسیار شایسته و درخور مکانی با چنین سابقه درخشان علمی و فرهنگی به سرانجام رسید. تنها بخش باقیمانده آن، ساختمان کتابخانه و تالار اجتماعات قدیمی باغ نگارستان است که مطابق برنامه تنظیمی طرح مقاومسازی و مرمت آن در دو سال آینده به اتمام خواهد رسید و بزودی ایران عزیز همانند بسیاری از کشورهای پیشرفته صاحب یک موزه جامع تاریخ علم خواهد گردید.
خانه مقدم و مجموعه آثار و اشیاء تاریخی، فرهنگی و هنری موجود در آن بحق از گرانبهاتر ین مجموعهها و دیدنیترین نقاط تهران و بلکه ایران و جهان است. خانه مقدم در آغاز، عمارتی بزرگ و مجلل، و محل سکونت خاندان محمدتقی خان احتساب الملک از صاحبمنصبان مشهور دربار قاجاریه بوده است. احتساب الملک دارای دو فرزند پسر به نامهای حسن و محسن بوده و آنها را جهت تحصیل به اروپا (فرانسه و سوئیس) میفرستد. حسن مقدم که یکی از روشنفکران و نویسندگان نوگرای ایران بوده بر اثر عارضه بیماری سل در آنجا فوت میکند. از او نمایشنامه بسیار معروفی با عنوان “ جعفرخان از فرنگ برگشته ” بجای مانده است. برخی حسن مقدم را اولین نمایشنامه نویس ایران به سبک جدید میدانند. محسن مقدم نیز در اروپا در رشته نقاشی، تاریخ هنر و باستان شناسی تحصیل میکند و پس از بازگشت به ایران در تأسیس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و گروه باستان شناسی مشارکت بسیار فعال و نقش تعیینکنندهای ایفا مینماید. محسن مقدم به همراه همسر فرانسویاش که در اصل یک بلغاری تبار مقیم فرانسه بوده در خانه پدری خود در تهران ساکن میگردد. او و همسرش “سلما” که کارمند کتابخانه و موزه ملی ایران بوده است در کنار فعالیتهای علمی آثار و اشیاء فراوانی را با هدف حفظ میراث فرهنگی و تاریخی ایران گردآوری مینمایند. آنها این آثار و اشیاء ارزشمند را بازپیرایی نموده و به طرزی زیبا در جای جای اتاقها و فضاهای عمارت قدیمی خاندان خود نصب و به نمایش میگذارند. برخی از صاحبنظران و خبرنگارانی که در زمان حیات وی از خانه و مجموعه آثار و اشیاء او بازدید نمودهاند آن را در ردیف گرانبهاتر ین خانههای جهان بشمار آوردهاند. مرحوم دکتر محسن مقدم در سالهای پایانی زندگانی خود بواسطه علاقه وافری که نسبت به دانشگاه تهران داشته است و با هدف بهرهمندی اساتید، دانشجویان و سایر علاقمندان به تاریخ و فرهنگ و هنر ایران خانه پدری و مجموعه آثار و اشیاء نفیس خود را بطور کامل بنا برسنت حسنه وقف به دانشگاه تهران واگذار مینماید. پس از فوت مرحوم دکتر محسن مقدم و همسر ایشان در اواخر دهه شصت خانه و اشیاء و آثار وابسته به آن در اختیار دانشگاه تهران قرار میگیرد. بلافاصله موضوع شناسایی و ثبت و ضبط اشیاء موجود در خانه مقدم توسط کارشناسان فن به اجرای در میآید. این مهم به دلیل اهمیت و حساسیت خاص آن چند سال به طول میانجامد. از سوی دیگر مسئله مرمت و بازسازی ابنیه موجود در خانه مقدم نیز به دلیل تخریب و فرسودگی بسیار شدید در دستور کار قرار میگیرد. متأسفانه تلاش دانشگاه برای تامین اعتبار موردنیاز بجایی نمیرسد و مدیریت دانشگاه سرانجام تصمیم میگیرد که با اتکاء به اعتبارات محدود تعمیراتی دانشگاه و با سپردن این مهم به مدیریت وقت باغ نگارستان و موزه مقدم مستقیماً و رأساً آن را به انجام برساند. خوشبختانه پس از چندین سال انتظار عملیات مرمت خانه مقدم در شهریور سال ۱۳۸۱ آغاز و در اردیبهشت ۱۳۸۵ به گونهای بسیار مناسب و شایسته به پایان میرسد. همزمان با بازسازی عمارت خانه مقدم، مرمت اشیاء تاریخی او نیز آغاز و تاکنون بخش مهمی از آنها مرمت، بازپیرایی و آماده نمایش گردیده است.
کلنگ احداث مسجد دانشگاه در تاریخ یکم خرداد ۱۳۳۴ شمسی مصادف با عید سعید فطر به زمین زده شد. این مکان که از معماری زیبای اسلامی برخوردار است، برای برگزاری نماز و انجام مراسم مذهبی بناشده و در سال ۱۳۴۵ به بهرهبرداری رسیده است. در حال حاضر اداره امور مسجد و تأمین هزینههای آن از طریق دانشگاه و نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری صورت میپذیرد.
معرفی فضاهای مسجد
ورودی: مسجد دارای دو ورودی به حیاط اصلی و دو ورودی به حیاط فرعی است. این دو حیاط توسط یک ورودی با هم در ارتباطند؛
حیاط: مسجد دارای یک حیاط اصلی است که در حال حاضر در جهت شبستان و مسقف میباشد و از آن برای خواندن نماز نیز استفاده میشود ونیز دارای یک حیاط فرعی است که مربوط به عملکردهای جانبی است؛
شبستان: مسجد دارای یک شبستان است که حدود یک سوم آن متعلق به خواهران بوده و بقیه به برادران تعلق دارد؛
فضای فرهنگی: مسجد دارای یک مجموعه اداری – فرهنگی است که شامل دو قسمت خواهران و برادران میباشد. ورودی قسمت خواهران در سمت شمال شرقی حیاط اصلی و ورودی برادران در سمت جنوب غربی آن و در کنار حیاط فرعی و در ارتباط با آن میباشد.