عنوان پایان‌نامه
بررسی باستان شناختی استحکامات دفاعی پیش از اسلام استان قم
- رشته تحصیلی
- باستان شناسی
- مقطع تحصیلی
- کارشناسی ارشد
- محل دفاع
- کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی شماره ثبت: 1982;کتابخانه مرکزی -تالار اطلاع رسانی شماره ثبت: 59862
- تاریخ دفاع
- ۲۵ شهریور ۱۳۹۲
- دانشجو
- رسول احمدی
- چکیده
- استان قم با وسعتی حدود 11526 کیلومتر مربع تقریبا در مرکز ایران قرار گرفته و از شمال، شرق، جنوب و غرب به ترتیب با استان¬های تهران، سمنان، اصفهان و مرکزی محدود می¬گردد. از نظر ویژگی¬های جغرافیائی استان قم را می¬توان به سه بخش کوهستانی، پایکوهی و دشت تقسیم¬بندی نمود. منطقه قم از دیرباز در مسیر عمده¬ترین راه¬های ارتباطی محور شرقی- غربی و شمالی- جنوبی سرزمین ایران قرار داشته است. از سوی دیگر قم در میان مراکز مهمی چون ری و اصفهان قرار گرفته و همین امر موجب رونق و شکوفائی آن گردیده به گونه¬ای که هرگاه ری و اصفهان آبادی گرفته¬اند به تبع آن شهر قم نیز شکوفا گشته است. این امر بویژه در طول دوران تاریخی و خصوصا دوران اشکانی- ساسانی بیش از پیش نمایان می¬گردد. در جریان بررسی باستان¬شناختی استحکامات دفاعی دوران تاریخی منطقه قم، 18 اثر مورد شناسائی قرار گرفت که قدیمترین آنها به عصر آهن II تعلق داشته و پیشینه سایر آثار به دوران ماد- اشکانی و ساسانی بازمی¬گردد. برخی از این بناهای تدافعی در سده¬های نخست اسلامی و گاه قرون میانه نیز به حیات خود ادامه داده¬اند. استحکامات دفاعی دوران تاریخی شناسائی شده در منطقه قمغالبا از نوع قلعه-ها بوده و ارتباط تنگاتنگی با گذرگاه¬های ارتباطی باستانی منطقه خصوصا جاده ارتباطی ری به اصفهان که از این ناحیه عبور می¬نموده داشته است.¬ با توجه به عدم وجود اطلاعات تاریخی(تاریخ بنا، کارکرد، دوره¬های بازسازی و...) در خصوص استحکامات شناسائی شده، مشخص نمودن هویت واقعی آنها بدون انجام کاوش¬های باستان¬شناختی کار بس دشواری است لیکن با مدد جستن از اندک اشارات متون تاریخی برجای مانده از سده¬های نخستین اسلامی(متون تاریخی محلی و نوشته¬های جغرافی-دانان اسلامی که از منطقه بازدید نموده¬اند) و همچنین بررسی¬ها و مشاهدات محلی می¬توان کارکردهای مختلفی از قبیل مسکونی- نظامی، اقتصادی، سیاسی برای بناهای تدافعی منطقه قم متصور گردید. واژگان کلیدی: قم، دوران تاریخی، راه ری به اصفهان، قلعه، بررسی¬های باستان¬شناختی.
- Abstract
- Qomprovincewith an area ofapproximately11,526Km2is locatedincentral Iran andis surrounded by Tehran, Semnan, Isfahanand Markazi provinces from theNorth, East, SouthandWest,respectively. GeographicalfeaturesofQomprovincecan bedivided into three parts:mountains, footmountainand plains. Qom region has been in the path of main communicationroutes ofeast - westand north–south of Iran.AlsoQom is betweentheimportantcenters,like Rayand Isfahan and this hasled toits prosperity.This region has been highlighted duringhistorical period especially Parthian- Sassanid periods.According to archaeological survey ofdefensive fortificationsof theregion,18 fortificationshave been brought to light thattheoldestonebelongsto the Iron AgeII. Theother buildings dated back tothe Mad-Parthian and Sassanidperiods. Some of these defensivefortificationswere active inthe firstcenturies and middleagesof the Islamic periods.Investigations ofdefensive structuresinQomregion shows that the majority of the buildings arecastles that areclosely associated withancientcommunicationroadsofthe areaparticularly roadofRayto Isfahan thatpassesthroughthe area.Lack ofsufficient historical data(date, reconstructionperiod,function and etc.)about the knownfortifications, determiningtheir trueapplicationwithoutarchaeologicalexcavationsis very difficultto work.Butwith the helpof some cuesfromhistorical texts(local history textsandthe writings ofthe Islamicgeographerswhohave visitedthearea) and alsocheckinglocalobservations and surveys suggests the structures have beenusedfor variousfunctionssuch ashousing–military- economic- political.
