نویافته‌های عصر آهن؛ نتیجه کاوش تیم باستان‌شناسی دانشگاه تهران
دکتر مصطفی ده‌پهلوان، عضو هیأت علمی گروه باستان‌شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، گفت: در این مرحله از کاوش، تیم کاوشگر مدت چهار سال بر روی این پروژه مطالعه و برنامه‌ریزی کرده تا نهایتاً این کشفیات جدید از تپه سگزآباد به دست آمده است.
سرپرست تیم کاوش در تشریح ویژگی‌های مکان کاوش اظهار کرد: تپه سگزآباد با موقعیت جغرافیایی N : ۳۹۶۴۰۲۵-۴۱۵۷ E : ۴۰۵۳۰۴-۸۵ و ارتفاع ۱۲۷۵ متر از سطح دریا (بالاترین نقطه) در حدود ۷ کیلومتری شمال شهر کوچک سگزآباد از توابع شهرستان بوئین‌زهرا در دشت موسوم به دشت قزوین قرار گرفته و در میان مردم بومی به قره تپه شهرت دارد. این تپه در جهت شمال شرقی به جنوب غربی قرار گرفته و بخشی از آنکه نمایان است دارای ۴۰۰ متر طول و ۲۷۰ متر عرض است و بین ۵ تا ۷ متر نسبت به زمین‌های پیرامونی ارتفاع دارد.
دکتر ده‌پهلوان در ادامه افزود: تپه سگزآباد یکی از سه تپه پیش از تاریخی است که توسط دکتر عزت ا.. نگهبان برای کاوش‌های آموزشی دانشجویان گروه باستان شناسی دانشگاه تهران انتخاب و از سال ۱۳۴۹ تا کنون توسط گروه باستان شناسی دانشگاه تهران مورد کاوش قرار گرفته است. متأسفانه این تپه به شدت در اثر کاوش‌های غیر مجاز تخریب شده است. این حفاری‌های غیر مجاز لایه‌ها و آثار فرهنگی تپه سگزآباد را حتی تا عمق ۶ متری از سطح دشت، مضطرب و نابود کرده است. ظاهراً این کاوش‌های غیرمجاز پس از زلزله‌ی ۱۳۴۱ بوئین‌زهرا، رکود فعالیت‌های کشاورزی و فقر گسترده روستاییان شدت گرفته بود.
وی در توصیف پیشینه این کاوش باستان‌شناختی گفت: ابتدا یک هیأت بلژیکی و سپس یک هیأت ژاپنی، پیش از کاوش‌های ۱۳۴۹ دانشگاه تهران، حفر گمانه‌های کوچک را انجام داده بودند. پس از آن در سال ۱۳۴۷، امیر ماهانی، رئیس وقت اداره فرهنگ و هنر قزوین دست به کاوش زده بود تا اینکه کاوش‌های گروه باستان شناسی دانشگاه تهران، از سال ۱۳۴۹ تا سال ۱۳۵۶ به سرپرستی دکتر عزت الله نگهبان در قالب ۸ یا ۹ فصل کاوش آغاز شد و سپس از سال ۱۳۷۶ تا سال ۱۳۷۸ به سرپرستی دکتر حسن طلایی در قالب ۳ فصل ادامه یافت. در مرحله‌ای دیگر در سال ۱۳۸۷، کاوش‌های گروه باستان شناسی دانشگاه تهران به سرپرستی دکتر کمال‌الدین نیکنامی و همکاری دکتر حجت دارابی، در یک فصل انجام شد. کاوش‌های گروه باستان شناسی دانشگاه تهران، در سال ۱۳۸۸، به سرپرستی دکتر کمال‌الدین نیکنامی و همکاری دکتر حسن فاضلی و دکتر حسین عزیزی ادامه یافت تا اینکه دکتر سیما یداللهی با همکاری دکتر حسین عزیزی را در سال ۱۳۸۹ ادامه دادند. اما آخرین مرحله از سال ۱۳۹۳ در سه فصل به سرپرستی اینجانب آغاز شده و تا امروز ادامه داشته است.
دکتر ده‌پهلوان در تشریح عملیات گروه کاوش تحت سرپرستی خود اظهار کرد: در روند پروژه تعیین عرصه و حریم قره تپه سگزآباد در تیرماه ۱۳۹۵ در زیر لایه‌های رسوبی و در عمق ۱۸۰ سانتی متری، شواهدی از یک گورستان در شرق قره تپه متعلق به عصر آهن II و III به دست آمد. سپس در مرداد ماه همان سال، محدوده این گورستان توسط آقای دکتر کوروش محمدخانی مورد بررسی آرکئو ژئوفیزیک قرار گرفت. نتایج عملیات ژئوفیزیک قابل توجه بود و در شهریور ماه ۱۳۹۵ این گورستان مورد کاوش قرار گرفت و در قالب سه ترانشه با خاکستردان‌های (پیت‌ها) عصر آهن III مواجه شدیم. در زیر و داخل این خاکستردان‌ها، تدفین‌های مهمی از عصر آهن II و III به دست آمد. در لایه‌های زیرین این تدفین‌ها آثاری از تدفین‌های دیگری به دست آمد که به احتمال زیاد متعلق به لایه‌های قدیمی تر است.
وی افزود: در سال ۱۳۹۶ تصمیم گرفته شد تمامی تمرکز پروژه کاوش بر گورستان نویافته مورد اشاره باشد تا بتوان گاه نگاری دقیق و درستی از این گورستان ارائه کرد و به درک بهتری از شیوه‌های تدفین دوره‌های مذکور رسید.
عضو هیأت‌علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران، در توصیف عملیات کاوش گفت: در این پروژه یک ترانشه به ابعاد ۲۰×۱۰ متر در میان ترانشه های سال گذشته تعیین و مورد کاوش قرار گرفت. هدف از تعیین این ترانشه بزرگ درک بهتر ارتباط تدفین‌ها و تشخیص فازهای زمانی مختلف در این گورستان بود.
دکتر ده‌پهلوان تصریح کرد: پس از ۴۵ روز کاوش به نتایج مهمی نائل آمدیم. در تمامی سطح ترانشه شواهدی از یک یا چند سازه خشتی چینه‌ای به دست آمد. وجود یک سازه خشتی چینه‌ای بزرگ در یک گورستان عصر آهن بسیار خاص و ابهام برانگیز است. تدفین‌ها در این سازه خشتی در سه لایه انجام گرفته‌اند. در فضاهای پیرامونی و زیرین این سازه خشتی به شواهد بیش از ۱۰ تدفین در بافت‌های خاکستردان و زباله‌دان رسیدیم که به احتمال زیاد به دوره‌های متاخر تر این سازه خشتی تعلق دارند. البته درک فرآیند تدفین و نحوه خشت چین کردن فضاهای پیرامونی تدفین‌ها در کاوش‌های آتی آشکار خواهد شد.
سرپرست تیم کاوش در ادامه بیان داشت: در گورستان مذکور شواهدی از تدفین جنین و نوزادان زیر دو سال در داخل خمره و فضای خشت چین نیز به دست آمد. در کنار تدفین‌ها آثاری از بقایای جانوری نیز به دست آمد که نشانگر قربانی و دفن حیواناتی از قبیل بز در کنار تدفین است. در برخی از گورها هدایای تدفینی از قبیل ظروف، جنگ افزارها، زیورآلات و... متعلق به اواخر عصر آهن II و عصر آهن III کشف شد. برخی از این اشیا به احتمال زیاد از سرزمین‌های دیگر به این منطقه به صورت وارداتی انتقال یافته‌اند. این گورستان در دوره‌های پس از متروک شدن قره‌تپه دچار سیلاب‌های شدیدی شده است و فضاهای داخل گور و محتویات آنها مضطرب شده‌اند.
دکتر ده‌پهلوان درباره انجام کارهای ژنتیکی بر روی آثار کشف شده گفت: بقایای انسانی این گورستان توسط انسان شناسِ هیأت کاوش، خانم دکتر فرانک رمضانی، مورد بررسی و سپس به مرکز ژنتیک ایران برای بررسی‌ها و مطالعات تخصصی منتقل شده‌اند.
عضو گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران در پایان خاطرنشان کرد: در پروژه کاوش آموزشی مذکور بخش عمده‌ای از توجه و توان هیأت کاوش صرف آموزش مهارت‌های فنی و عملی کاوش‌ها و بررسی‌های باستان شناختی از قبیل، عکاسی حرفه‌ای در حین کاوش، طراحی فنی یافته‌ها، نقشه برداری، حفاظت و مرمت، شیوه‌های درست نمونه برداری یافته‌ها برای بررسی‌های آزمایشگاهی، جانور باستان شناسی، انسان شناسی جسمانی و... شده است.
