عنوان پایاننامه
بررسی تطبیقی تاثیرپذیری مولانا از کلیله و دمنه و پنچاتنترا در مثنوی معنوی
- رشته تحصیلی
- زبان و ادبیات اردو
- مقطع تحصیلی
- کارشناسی ارشد
- محل دفاع
- کتابخانه دانشکده زبانها و ادبیات خارجی شماره ثبت: 2/1714;کتابخانه مرکزی -تالار اطلاع رسانی شماره ثبت: 61729
- تاریخ دفاع
- ۳۱ شهریور ۱۳۹۲
- دانشجو
- سیمین جوادی کلورزی
- استاد راهنما
- فرزانه اعظم لطفی
- چکیده
- زبان تمثیل یکی از راهکارهای اساسی برای شرح و بسط عقاید و نظریه¬های دینی و اجتماعی برای توده مردم بوده است. تمثیل¬ها بخشی از انتقال بار فرهنگی یک جامعه را از نسلی به نسل دیگر بر دوش می¬کشند. اصولاً سادگی و بی¬آلایشی تمثیل¬ها، وام¬دار بودن آنها از زندگی روزمره مردم و اجتماع، دور بودن از زبان مستقیم نصیحت، تاکید بر بیان مسائل اخلاقی و معنوی و همچنین درگیر بودن این داستان¬ها با فطرت انسان دلیلی بر تأثیرگذاری هر چه بیشتر آنهاست. در قرآن مجید نیز از تمثیل استفاده شده است. آیه¬های بسیاری است که در آن خداوند یکتا بر شنیدن و پند گرفتن از زندگی و داستان¬های گذشتگان تاکید می¬کند و این داستان¬ها را به عینه نقل می¬کند. در ایران به یمن وجود گوهر شعر فارسی، بسیاری از پندها و دستورات اخلاقی در قالب زیبای شعر جای گرفته¬اند که تاثیرپذیری این پیام¬ها را صد چندان می¬کند. در اوج قله این کتاب¬ها می¬توان به مثنوی معنوی مولانا اشاره کرد که به حق یکی از نقاط درخشان فرهنگ فرهیخته ایرانی است. در هند نیز زبان تمثیل به دلیل موقعیت¬های اجتماعی و دینی این سرزمین و همچنین ذهن ساده هندو بسیار مورد استفاده بوده و هست و اصولاً به غیر از متون مذهبی آیین هندو که به موجزگویی و دعوت به تفکر، شهره عام و خاص هستند، فرزانگان این آیین برای بیان هر چه بهتر این متون از داستان¬ها و تمثیل¬های فراوانی استفاده کرده¬اند. هند سرزمینی است که تمام عادتهای رفتاری و زندگی مردمانش بر اساس دین و مذهب پایه ریزی شده است و بدین دلیل این تمثیلها از دوران کهن سینه به سینه نقل شده است. اصل و منشأ بیشتر داستان¬ها و حکایات هندی برگرفته از وداهاست که در آن اشاراتی به افسانه¬ها و سرگذشت¬های خیالی از نوع عامیانه هم مشاهده می¬شود. در کشور هند کتابهایی با قالب و محتوای چنان هماهنگ به وجود آمده که دسته دسته از مرزهای هند به دیگر نقاط دنیا رهسپار شدند. از معروفترین این کتابهای تمثیلی میتوان به پنچاتنترا اشاره کرد. داستانهای پنچاتنترا، مملو از نکات اخلاقی هستند که روح و فطرت انسانی را هدف قرار میدهند و بستر بیان بیشتر این حکایتها به جامعه هند مربوط می شود. پنچاتنترا و به دنبال آن کلیله و دمنه از جمله آثار نمادینی هستند که در آنها داستان¬هایی از زبان حیوانات نقل می¬شود و هدف از طرح این داستان¬های نمادین نشان دادن منش¬های گوناگون انسانی و جنبه¬هایی از مفاهیم اجتماعی، انتقادی و بعضا سیاسی آن روزگار می¬باشد. طرح حکایات مثنوی مولانا که ماخذ آنها کلیله و دمنه و منابع کهن هندی بوده نشان از تاثیرپذیری مولانا از این گنجینه گرانبها دارد. مولانا در یازده قصه بر گرفته از کلیله و دمنه و پنچا تنترا به تعلیم و اندرزدهی شیرینی به شیوه خاص و بدیع خود این داستانها را در مثنوی بیان میکند به شکلی که این داستانها با این بستر نوین حامل پیامهای اخلاقی جدیدی می¬گردند و به دلیل شیوه تفکر عرفانی مولانا، تفاوتهای معنایی و حتی برخی تفاوتهای ساختاری و شخصیت پردازی قصه¬های مثنوی و کلیله ودمنه با پنچا تنترا، گاه بحد بنیادی وعمیق دیده می¬شود. نکته مهمی که اینگونه داستانها دارند این است که داستانها ساده و بی¬آلایشند و انسان را به تفکر وادار میکنند و در پس این تفکر، خواننده با نکات تازه دیگری آشنا می شود. کلمات کلیدی: تمثیل، مثنوی معنوی، کلیله و دمنه، پنچا تنترا، سنسکرت، مولانا.
- Abstract
- عام لوگوں کو سماجی اور مذهبی عقائد اور آئیڈیولوجی سے متعارف کرانے کا ایک بنیادی ذریعه "تمثیل" هے جو معاشرے کی ثقافت کو پشت در پشت منتقل کردیتی هے? تمثیلی ادب کی صفائی اور ساده پن کی جڑوں کو عام لوگوں کی زندگی اور سماج میں ڈھونڈنا چاهئے اور اس کے علاوه آدمی کی سچی ذات اور فطرت اس پر اثرانداز هوتی هے? تمثیلی تصانیف کے مضامین سیدھے سادے هوتے هیں اور ان کا اثر هماری زندگی میں بخوبی دکھایا دیتا هے? لیکن ساده پن کے ساتھ ساتھ اپنے اندر میں گهرا پیغام اور مقصد کے حامل هیں جو بلاواسطه طور پر نصیحت کرتے هوئے اخلاقی اور ایمانی تعلیمات پڑھاتے هیں? قرآن پاک میں بھی بهت سی تمثیلی اور سبق آموز کهانیاں موجود هیں جن میں الله تعالی نے پچھلے والے لوگوں کی زندگی کو عبرت آمیز کهانیوں کی شکل میں سنایا هے? ایران میں بھی فارسی شاعری کی بدولت بهت سی اخلاقی مضامین شعری ڈھانچے میں ڈالتے هوئے ان کی تاثیر سو گُنا هوگیا هے? فارسی ادب میں مولانا روم کی مثنوی معنوی کو بلامبالغه مقبول ترین کتاب کها جا سکتا هے? هندوستان میں بھی سماجی حالات، مختلف دھرموں اور هندوؤں کی فکری ساده پن کی وجه سے تمثیلی ادب بهت مقبول تھی اور آج بھی هے اور وه اسی طرح که که هندی ادیب اور بزرگ مذهبی متن کو بهتر سمجھانے کی خاطر تمثیلی اور علامتی کهانیوں کا استعمال کرتے تھے? هندی لوگوں کی زندگی اور ان کے سلوک کی بنیادیں سب کے سب دھرم کے مطابق هوتی هیں? اس لئے هندوستان کی اد قدیم زمانوں سے اور پشت در پشت آج تک منتقل هوچکی هے? هندی تمثیلی کهانیوں کی جڑوں کو "وید" میں ڈھونڈنا چاهئے جس میں عامیانه افسانے اور خیالی سوانح عمری دکھائی دیتی هے جو هندوستان کی سرحدوں سے باهر نکل کے دنیا کے اس پار تک پهنچ گئے? هندوستان میں پنچاتنترا سب سے مشهور تمثیلی تصنیف هے جن کی کهانیاں اخلاقی تعلیمات سے بھرپور هیں جو انسانی فطرت کی طرف نشانه بنتی هیں اور ان کا پلاٹ هندوستان کے معاشرے سے وابسته هے? کلیله و دمنه کی کهانیاں بھی جانوروں کی زبان سے سنائی گئی هیں جن کا مقصد انسانی سلوک اچھا بنانا، سماجی حالات کی تنقیداور سیاسی حالات کا بیان هے? مثنوی معنوی میں مولانا روم کا طریق کار یه هے که وه علمی انداز میں گفتگو کرنے کے بجائے قوت تخیل کی مدد سے فلسفیانه کهانیاں سناتے هیں جو زیاده جانوروں، بادشاهوں اور شهزادوں کے افسانے هوتے هیں? مثنوی معنوی کی بعض کهانیوں کی جڑوں کو کلیله و دمنه اور پنچا تنترا میں ڈھونڈ سکتے هیں اور مولانا روم اپنے مخصوص شیوه اور طریق کار کے ذریعه اپنے صوفیانه اور فلسفیانه نظرات کو بتاتے هیں? مطلب یه که مولانا روم نے اپنے مضبوط کلامی قوتوں کی مدد سے ان مأخوذ کهانیوں کو دوباره سنایا هے جن کے پیغام شاید کلیله و دمنه اور پنچاتنترا سے بالکل مختلف اور ایک نیا مقصود کا حامل هوں? مخصوص صوفیانه نظریات کے علاوه مثنوی معنوی میں بهت سی ایمانی و اخلاقی تعلیمات بھی هیں? مولانا کا خاص طریقه کار نے مثنوی کو بهت اثرانداز بنا دیا هے? یهی وجه که فارسی دانوں میں مثنوی بهت زیاده پڑھی جانے والی کتاب هے? اس لئے ظاهری شباهتوں کے باوجود ان تینوں کتابوں کی مشترک کهانیوں کے سانچے کے درمیان گهرے اختلاف موجود هیں? ان کهانیوں کا اهم مشترک پهلو ان کی ساده پن اور سهولت هے جو پڑھنے والوں کو سوچنے پر مجبور کردیتی هیں? کلیدی الفاظ: تمثیل، علامتی کهانی، مثنوی، مولانا روم، کلیله و دمنه، پنچاتنترا?
