عنوان پایان‌نامه
هویت دولت مصر در مناظره بین اسلام گرایی و سکولاریسم
- رشته تحصیلی
- مطالعات جهان - مطالعات مصر
- مقطع تحصیلی
- کارشناسی ارشد
- محل دفاع
- کتابخانه دانشکده مطالعات جهان شماره ثبت: EGY4 284 1394;کتابخانه مرکزی -تالار اطلاع رسانی شماره ثبت: 73063
- تاریخ دفاع
- ۳۰ شهریور ۱۳۹۴
- دانشجو
- عباس میرگلوی بیات
- استاد راهنما
- علی اکبر علیخانی
- چکیده
- پژوهش حاضر با تأکید بر واژه دولت در زبان و اصطلاح عربی در تلاش است تا تفاوت های موجود بین مفهوم اصلی و برداشت عمومی و تاریخی از این واژه را بین عربها و غربیها نشان دهد. دولت مدرن با توجه به نهادهای و موسسات خود ریشه غربی دارد و به هیچ وجه با برداشت عربی از دولت که شامل بی ثباتی و انحصار قدرت در دست خانواده های پادشاهی است همخوانی ندارد پژوهش حاضر به دنبال پیگیری پس زمینه های اقتصادی و اجتماعی تاسیس دولت مصر است. با توجه به تاثیر این تحولات در پیدایش طبقه بورژوا در مصر و آغاز تمایل این طبقه نسبت به استقلال، که به صورت خودجوش شروع و به استقلال کامل انجامید، این پژوهش در مورد اهمیت نقش محمد علی پاشا، که متعلق به طبقه بورژواست بحث نموده و جایگاه وی را در شکل گیری تدریجی این طبقه و آغاز پروژه استقلال مصر با وجود رنج های فراوان به کاوش می گیرد ، روندی که از زمان سلطنت سعید پاشا شکل گرفت و سپس به خدیو اسماعیل، و به خدیو عباس حلمی دوم رسید ، تا در نهایت به شکل گیری سلطنت حسین کامل و قیمومیت بریتانیا بر مصر منجر شود. این پژوهش همچنین به رابطه بین طبقه زمین دار وابسته به سرمایه داری جدید مصر و گرایش به سمت استقلال کامل مصر از ترکیه و بریتانیا و دلایل اجتماعی اختلافات موجود بین این طبقه و حزب ملی مصطفی کامل می پردازد.حزبی که براساس آن مصطفی کامل جنگ در برابر اشغالگران بریتانیایی، را در اولویت قرار داد . در حالی که زمین داران بزرگ اعتقاد داشتند که اولویت در مقابله با وابستگی به ترکیه است مصر در اوایل قرن بیستم شاهد موفقیت در به دست آوردن استقلال مشروط از بریتانیا ، و صدور قانون اساسی 1923 گردید، که به تقویت جایگاه سرمایه داری جدید انجامید. فرایندی که پس از نگارش قانون اساسی بر وفق خواسته های این طبقه و پس از واگذاری امتیازات به پادشاه محقق گردید. این پژوهش همچنین بحران هویت را که در دهه دوم قرن بیستم همزمان با شکل گیری سرمایه داری در مصر و بورژوازی به صورت عام رشد یافت تا با اولین ایده های غربی مواجه شود مورد بررسی قرار می دهد. همچنان که به مطالعه واکنش های حاصل از این برخورد اعم از ظهور ایدئولوژی های اسلامی مخالف هجوم غربی به جوامع اسلامی می پردازد. این برخورد منجر به ظهور بحران هایی مانند تلاش ملک احمد فواد برای دستیابی به خلافت پس از سقوط عثمانی و بحران کتاب های "الإسلام وأصول الحکم " از شیخ علی عبدالرازق و " الشعر الجاهلی" دکتر طه حسین، و همچنین تقویت جایگاه طبقه سرمایه دار و سکولار مصر انجامید. به علاوه اینکه به این طبقه فرصت داد که با تاکید بر دویکرد ملی گرایانه افراطی از اصالت آفریقایی – آسیایی خود جدا شده و خود را به تفکر اروپایی وصل نماید این برهه از زمان شاهد ضعف هویت افراطی ملی و از ناکامی رهبران آن در تحقق استقلال کامل مصر و در نهایت تسلیم شدن به بریتانیا به دلیل ارتباط منافع اقتصادی و سیاسی این رهبران به استعمارگر بود. وضعیتی که به شکل گیری انقلاب 1952 و تدوین قانون اساسی 1956 انجامید. قانونی که حاوی هویت جدید براساس سه ستون ملی گرایی و ناسیونالیسم جهان سومی برای مصر به شمار می آید این پژوهش همچنین به رشد این وضعیت در دهه های 50 و 60 و همزمان با شکل گیری آن در قالب جهش صنعتی و کشاورزی و استقلال سیاسی مصر می پردازد. اما شکست 1967 بدست رژیم صهیونیستی و مرگ عبدالناصر و روی کارامدن سادات و انقلاب اصلاح وی در سال 1971به سقوط این وضعیت و اوج گیری سرمایه داری نوپا و شکست سوسیالیسم آرمانی انجامید. انقلاب اصلاح عقب نشینی تمام عیار از سیاست های ناصر و تلاش در جهت تقویت ملی گرایی و رهایی از ناسیونالیسم ناصری به شمار می آید. بدین ترتیب شعار" مصر در اولویت" به تدریج، بر سر زبان ها افتاد تا به ظهور تضادهای اجتماعی ناشی از سرمایه داری نوپا و تسلط آن بر دولت بیانجامد. وضعیتی که به ظهور اختلافات دینی و مدنی و در نهایت ترور سادات در سال 1981 انجامید این پژوهش همچنین به بررسی دوره مبارک در پیگیری سیاست های سادات در از بین بردن هر اثری از ناصر یسم پرداخته است ، وضعیتی که منجر به تخریب چهره دولت و وقوع انقلاب 25 ژانویه و سقوط مبارک و در نتیجه بحث مجدد از هویت دولت انجامید. نتیجه اقدامات نظام مبارک به تقویت نقش جریان سلفی و تفکر هویت اسلامی سلفی برای دولت بود . تا قبل از خیزش مردمی در 30 ژانویه و براندازی تفکر سلفی و اعاده بنیان هویت دولت ملی صعود این جریان و تدوین قانون اساسی 2012 پیروزی حقیقی آن به شمار می آید همچنان که به از سرگیری جدل در خصوص در مورد بخش دوم هویت که هویت مصری است انجامید.
- Abstract
- لقد اهتمت هذه الدراسه بضبط کلمه الدوله فی اللغه والاصطلاح العربیین ، مشیره فی النهایه إلی اختلاف التصور والمفهوم اللغوی والتاریخی للدوله بین العرب والغرب الأوروبی ، وبالتالی فإن الدوله الحدیثه بشکل عام والتی تقوم علی المؤسسات الراسخه هی دوله غربیه الطابع ولا یمکنها أن تکون مرتبطه بالمعنی العربی الذی یقوم علی عدم الثبات والتغیر والمؤسسه المرتبطه بالأسره الحاکمه. و سعت الدراسه لتتبع الخلفیات الاقتصادیه والاجتماعیه لتأسیس الدوله المصریه ، نظراً لأهمیه هذه التغیرات فی نشأه الطموح لدی الطبقه البرجوازیه المصریه و بدایه نزعتها نحو الاستقلال الذی بدأ ذاتیاً وإنتهی کاستقلال تام . ومن هنا تحدثت الدراسه بشکل من التفصیل حول أهمیه دور محمد علی باشا ، المنتمی لهذه البرجوازیه فی تقویه وضعها وبدایه المشروع الاستقلالی المصری بالرغم مما عاناه من تشوش ، قبل ان یکتمل وینضج تدریجیاً فی عهد سعید باشا ثم الخدیو إسماعیل والخدیو عباس حلمی الثانی ، لینتهی فی النهایه بالاستقلال الفعلی عبر تأسیس السلطنه المصریه فی عهد السلطان حسین کامل وفرض الحمایه البریطانیه علی مصر . وکشفت الدراسه العلاقه بین تطور وضع شریحه کبار الملاک المنتمیه للراسمالیه المصریه الجدیده وبین النزوع باتجاه الاستقلال الکامل لمصر عن ترکیا وعن بریطانیا ، والأسباب الاجتماعیه فی الخلاف بینها وبین الحزب الوطنی الذی أسسه مصطفی کامل من البرجوازیه المدنیه فی أولویات الصراع ، حیث رأی مصطفی کامل أن الأولویه للصراع ضد المحتل الإنجلیزی ، بینما رأی کبار الملاک أن الأولویه هی للصراع مع التبعیه الترکیه . وقد شهدت فی مطلع القرن العشرین نجاح المملکه الجدیده فی الحصول علی استقلال مشروط من بریطانیا، وإصدار دستور 1923م ، الذی رسخ وضع کبار الملاک والرأسمالیه الجدیده ، بعد أن تمکنت من صیاغه الدستور وفق أفکارها مع بعض التنازلات للملک . وقد تتبعت الدراسه أزمه الهویه التی نشأت فی بدایه العشرینات عندما بدأت الرأسمالیه المصریه والبرجوازیه بشکل عام فی النهوض وتصدر المشهد ، لتتلقی باکوره الأفکار الغربیه ، وردود الأفعال التی نشأت مع إنتشار هذه الأیدلوجیات والتی تمثلت فی تأسیس مجموعات دینیه لمحاربه ما تصورت أنه غزو فکری غربی لمجتمع إسلامی . وقد نتج عن هذا الصراع بروز أزمات مثل محاوله الملک أحمد فؤاد الحصول علی منصب الخلافه بعد سقوطه فی ترکیا ، وأزمتی کتابی "الإسلام وأصول الحکم" و "الشعر الجاهلی" لکل من الشیخ علی عبدالرازق والدکتور طه حسین ، والتی رسخت وضع الطبقه الرأسمالیه والعلمانیه المصریه، وسمحت لها بصیاغه رؤیه وطنیه متطرفه لمصر سعت لفصلها عن واقعها الأفرویسیوی والعربی ومحاوله ربطها بالعقل الأوروبی . وشهدت الفتره التالیه حاله من التدنی والسقوط للهویه الوطنیه المتطرفه بعد فشل نخبتها فی تحقیق الاستقلال الکامل لمصر وخضوعها لمصالحها الخاصه عبر الارتباط ببریطانیا اقتصادیاً وسیاسیاً ، مما نشأ عنه ثوره 1952 والتی توجت بصیاغه دستور 1956 الذی صاغ کذلک هویه جدیده لمصر والتی قامت علی ثلاثه أضلاع هی : الوطنیه/القومیه/العالم ثالثیه . تتبعت الدراسه کذلک نهوض هذه التجربه فی فترتی الخمسینات والستینات ، مع بدایه نهضتها الصناعیه والزراعیه وما حققته لمصر من إستقلال فی القرار السیاسی ، لکن تعرضها للهزیمه فی سنه 1967 علی ید العدو الصهیونی أسقطها بشکل فعلی ، وسمح بصعود الرأسمال الطفیلی بعد سقوط المثل العلیا الاشتراکیه مع وفاه عبدالناصر وقیام السادات بما أطلق علیه ثوره التصحیح فی مایو 1971 . کانت ثوره التصحیح إیذاناً بالتراجع عن کل سیاسات عبدالناصر تدریجیاً ، ومحاوله العوده مرحله أخری لصیاغه وطنیه للهویه تمهیداً للتملص من الهویه القومیه لفتره عبدالناصر ، وبرزت شعارات مصر أولاً فی هذا الشأن لتمیز هذه المرحله التی تراجعت فیها الدوله عن دورها فی المجتمع مما سمح للتناقضات الاجتماعیه بالبروز نظراً لصعود الرأسمال الطفیلی وسیطرته التدریجیه علی سیاسات الدوله ، وکیف نشب الخلاف بین عنصری هذه الطبقه الدینی والمدنی وأدی فی النهایه لاغتیال السادات سنه 1981 . تناولت الدراسه کذلک فتره مبارک ومواصلته سیاسات السادات فی القضاء علی کل أثر لعبدالناصر فی السیاسه المصریه ، مما أدی إلی تشوه هویه الدوله ونشوب ثوره 25 ینایر التی اسقطت مبارک وأعاده البحث مره أخری حول هویه الدوله ، حیث أدت ممارسات نظام مبارک لبروز التیار السلفی الذی طرح العوده للهویه الدینیه للدوله باعتبارها دوله إسلامیه سنیه سلفیه ، وکان إنتصار هذا التصور فی 2012 وصیاغته لدستوره بنفس العام هو تتویج لما حققه من نجاحات بدعم نظام مبارک ، قبل أن ینتفض الشعب المصری لإسقاطه فی 30 یونیو ویعید الأساس الوطنی لهویه الدوله الوطنیه کقاعده ، کما أعاد السجال مره أخری حول الجزء الثانی من الهویه الذی یلی الوطنیه المصریه . مصطلحات الاساسیه: مفهوم الهویه،الدوله،مصر،الاسلامی و العلمانی.
