عنوان پایان‌نامه
موضوع روشنفکر درآثار آنتون چخوف وجلال آل احمد
- رشته تحصیلی
- زبان وادبیات روسی
- مقطع تحصیلی
- کارشناسی ارشد
- محل دفاع
- کتابخانه دانشکده زبانها و ادبیات خارجی شماره ثبت: 2/1685;کتابخانه مرکزی -تالار اطلاع رسانی شماره ثبت: 60638
- تاریخ دفاع
- ۱۵ اسفند ۱۳۹۱
- دانشجو
- مهدیه وجیهی
- استاد راهنما
- مرضیه یحیی پور
- چکیده
- موضوع پایان نامه حاضر، بررسی موضوع روشنفکر در آثار نویسندگان برجسته ی ایرانی و روسی است: آنتون پاولوویچ چخوف (1860-1904) و جلال آل احمد (1923-1969). هر کدام از این نویسندگان با نگاهی دقیق و موشکافانه ی خود یکی از حساس ترین موضوعات اجتماعی- سیاسی کشور خویش را در آثار فاخری به نقد گذاشته اند. دوران زندگی چخوف که در آستانه انقلاب اکتبر 1905قرار داشته، دوران بسیار حساسی بوده و به نویسنده این امکان را داده تا قشر روشنفکر روسی را به دقت در آثارش به تصویر بکشد. قشری که با ذکاوت و هوش خود میتوانسته در رهبری و راهنمایی مردم موثر باشد، اما با گرفتار شدن در مشکلات و کمبودهای خود، انتظارات جامعه خویش را در حرکت رو به جلوی جامعه برآورده نمی کند. در ایران دهه های سی و چهل شمسی، شرایط زندگی جلال آل احمد نیز بسیار به دوران زندگی چخوف شباهت داشت. جامعه ی جلال آل احمد نیز در آستانه ی انقلاب قرار داشت و او نیز با دقت و هوشیاری خود توانست گروه پیشرو روشنفکر را در فعالیتهای اجتماعی و سیاسی نقد کند. در آن دوران روشنفکر ایرانی با نقایص بسیار شدید و کمبودهای زیادی دست به گریبان بوده است. نقایصی که عامل اصلی آن وابستگی کامل روشنفکر به غرب بود. تازگی طرح در این است که موضوع روشنفکر در آثار هر یک از این نویسندگان به طور جداگانه توسط منتقدان بررسی شده، اما تا کنون بررسی دو نویسنده در کنار هم روی نداده است. پایان نامه شامل مقدمه، دو فصل، نتیجه گیری و فهرست کتابنامه است. در فصل اول بعد از توضیح دادن مفهوم روشنفکر و اشاره ای کوتاه به خاستگاه روشنفکری در جهان به روشنفکر روسی پرداخته شده و سپس در سه اثر چخوف شامل دو داستان کوتاه "ایونیچ " و "دانشجو" و نمایشنامه "باغ آلبالو"، جایگاه و نقش روشنفکرروس بررسی شده است. چخوف در "ایونیچ" روشنفکر روسی را بشدت نقد می کند و با قلمی روان و گویا عیب بزرگ یک روشنفکر را بر می شمارد که آن ناتوانی او در حفظ انسانیت خویش است. قهرمان داستان که یک دکتر جوان و پویا ست در فرایند قصه تبدیل به انسانی جاه طلب و مال دوست میشود. روشنفکری که به جای درخشیدن در جامعه ی آنروز، در مرداب اندوختن مال افول می کند. در "دانشجو" چخوف تصویر یک جوان روسی را بیان می کند که دانشجوی علوم دینی ست و با فکر آگاه و پویای خویش میتواند شکها و تردیدهایی را که گرفتارآن است، کنار بزند و به ساحل امن آرامش برسد. حقیقت این است که نویسنده ای توانا و روشنفکر چون چخوف، با ترسیم شخصیت روشنفکری چون قهرمان داستان "دانشجو" که سمبل پرسشگری و روشنفکری ست، از مردم خود می خواهد نگاه به آینده ای روشن داشته باشند و تاریخ سیاه و تاریک خود را به آینده ای روشن و پر امید متصل نمایند. در این داستان، مردم عوام نقش بسیار پررنگی در کمک به دانشجو برای یافتن پاسخ پرسش های خود، دارند. چخوف در نمایشنامه ی "باغ آلبالو" بسیار دقیق طبقات مختلف آنروز روسیه را مقابل هم قرار می دهد. باغ آلبالوی نمایشنامه، همانند روسیه آنروز است که در آستانه تغییری عظیم و انقلابی بزرگ قرار داشت و در این تقابل نقاط ضعف و قدرت هر طبقه و بخصوص طبقه ی روشنفکری آشکار می گردد. در فصل دوم به بررسی روشنفکر ایرانی در آثار جلال آل احمد می پردازیم. در این فصل به اختصار از شرایط ایران و تغییرات اجتماعی آن سخن گفتیم. سپس روشنفکر را در دو دسته از آثارآل احمد – آثار داستانی و مقالات- بررسی نمودیم. در میان آثار جلال آل احمد کتاب "در خدمت و خیانت روشنفکران" دقیق ترین و مستندترین اثر وی در حیطه بررسی روشنفکر ایرانی است. این اثرنه تنها در میان آثار آل احمد، بلکه در ادبیات معاصر ایران از جایگاه ویژه ای بر خوردار است. کتاب، مجموعه ای از مقالات مستند آل احمد است که در آن سعی دارد با طرح مسئله، ماهیت روشنفکر و کارکرد سیاسی – اجتماعی آنرا بررسی کند. در واقع آل احمد به عنوان یک نویسنده متعهد و هوشیار توانسته یکی از نقاط ضعف جامعه ی آنروز ایران را - که همانا قشر پیشتاز روشنفکر بوده- به تصویر بکشد، از آن انتقاد کند و همگان را دعوت به ساختن جامعه ای مترقی و آباد نماید. در داستان "خدادادخان"، آل احمد نقطه نظرات تند و انتقاد آمیز خود را نسبت به روشنفکر بیماربا بیانی طنزگونه بیان کرده است. او در خداداد خان از روشنفکر ایرانی وابسته ی غربزده و کم سواد انتقاد کرده و خواننده را از بقدرت رساندن و در نتیجه به عهده گرفتن رهبری جامعه چنین روشنفکر نماهایی بر حذر می دارد. طنز آل احمد در ین داستان تند و گزنده اسست اما به خوبی توانسته حقیقتی تلخ را آشکار سازد. در داستان بلند "نون والقلم"، آل احمد در قالب یک داستان عامیانه فارسی از زبان قهرمان داستان ایده ها و عقاید خود را در زمینه حکومت کردن و برخی تفکرات مذهبی خویش بیان کرده است. قهرمان داستان یک میرزا بنویس ساده ایست که در اجتماع آنروز به عنوان یک انسان عاقل و روشنفکر، صاحب نظر است که سعی در حل مشکلات پیش آمده بعد از انقلاب قلندرها دارد و گروه مردم را هدایت می کند. قهرمان اصلی در بسیاری از حوادث داستان نظرات نویسنده را بیان می کند، او در تعامل با سایر شخصیتهای داستان که هر کدام نماینده ای از قشر روشنفکر ایران آنروز بشمار می روند، سعی دارد رفتاری معقول تر به نمایش بگذارد و فریفته ی جاه و مقام نشود و در تصمیماتش رضایت حق را در نظر بگیرد. او نمونه ی یک روشنفکر ایده آل در نظر آل احمد است. در مورد این اثر لازم بذکر است که آل احمد برای فرار از سانسور شدید دستگاه حکومتی، داستان را در قالب تاریخی-تمثیلی آورده است و حوادث داستان تقریبا با آنچه که در واقعیت رویداده تفاوت چندانی ندارد. در قسمت پایانی این کار پژوهشی فهرست منابع علمی استفاده شده در این کار ذکر خواهد شد.
- Abstract
- چکیده به روسی دارد.
