عنوان پایان‌نامه
شهر اردشیر خوره در دوران انتقال از ساسانیان به دوران اسلامی
- رشته تحصیلی
- باستان شناسی -دوران اسلامی
- مقطع تحصیلی
- دکتری تخصصی PhD
- محل دفاع
- کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی شماره ثبت: 4250;کتابخانه مرکزی -تالار اطلاع رسانی شماره ثبت: 71327
- تاریخ دفاع
- ۲۵ شهریور ۱۳۹۴
- دانشجو
- مجید منتظرظهوری
- استاد راهنما
- حسن کریمیان
- چکیده
- اَردشیرخُوره، با طرح مدور و متحدالمرکزش، را می¬توان نخستین شهر ساخته شده به امر مؤسس سلسله ساسانیان (اردشیر بابکان) و نمادی از ظهور ایدئولوژی سلطنتی تمرکزگرای ساسانیان محسوب داشت. این طرح در دوران 427 ساله حاکمیت ساسانیان (??? تا ??? م) به عنوان الگوی شهرسازی ایران باقی ماند و در دوران اسلامی نیز مورد اقتباس قرار گرفت. آنچه در شرایط حاضر قابل رویت است، اردشیرخوره شهری است مدور با قطر دو کیلومتر، محصور در دو باروی گلی و خندقی که بوسیله دو خیابان عمود بر هم در محور جهات اصلی حقیقی و چهار دروازه به دشت پیرامون مرتبط می¬گشت. در مرکز این شهر نیز بقایای دژی مدور و بناهای عظیمی نظیر طربال و آتشکده و ... جای دارند.اردشیرخوره را می¬توان نماد تغییر حاکمیت ملی ایران بواسطه قیامی دانست که مؤسس این شهر آن را سازمان بخشیده بود. اردشیر با تأسیس سلسله ساسانیان کوشید تا دولتی متمرکز در پناه دین زرتشت ایجاد و آموزه‌های کهن اوستایی همانند نظام طبقاتی را احیاء کند. فی¬الواقع، طرح دایره¬ای متحدالمرکز شهر به صورت نمادین، ساختار دولت تمرکزگرا و سازمان اجتماعی ساسانیان را معرفی می¬¬نمود. اردشیرخوره پس از تأسیس بدست اردشیر مقّری حکومتی، سیاسی، نظامی و مذهبی و به نوعی شهری شاهی تلقی می¬گردیده که تنها اقشار و طبقات خاصی از بزرگان جامعه ساسانی اجازه سکونت در آن را داشته-اند و بقیه مردم در شهرها و روستاها و آبادی¬های اطراف شهر ساکن بوده¬اند. در اثنای فتح این شهر در قرون نخستین اسلامی بعضی از بناهای آن مانند طربال و آتشکده تخریب شده و با دگرگونی نظام اجتماعی و طبقاتی جامعه ساسانی، ساختار و فضاهای شهری نیز دستخوش تغییراتی شده است؛ به طوری که در این دوران مردم از اقشار مختلف جامعه، درشهر (گستر? شرقی ارگ) ساکن شدند. بر اساس شواهد باستان¬شناسی و گفته¬های مورخان، اردشیرخوره تا قرن 5 ه.ق توسعه یافته و بسیار پررونق بوده تا جایی که بناهای زیادی در آن ایجاد شده و کالاهای تجاری آن به ویژه گلاب جوری به نقاط دور دست جهان صادر می‌شده است. منابع مکتوب متعلق به قرون پنج تا 10 ه.ق، اطلاعات کمتری پیرامون این شهر در اختیار ما قرار می¬دهد امّا بررسی¬های باستان¬شناسی نشان می¬دهد، این شهر تا حدود سده¬های 10-11ه.ق، ادامه حیات داشته و بعد از این تاریخ، شهر قدیم گور به پایان حیات خود رسیده و متروک می‌گردد؛ جمعیّت شهر نیز به قصبه¬ای به نام کوشک در یک فرسخی شرق شهر گور منتقل می¬گردند که با گسترش آن در طی زمان، شهر امروزی فیروزآباد شکل گرفته است. کلید واژگان: اردشیرخوره، شهر، سازمان فضایی و عملکرد، ساسانیان، دوران اسلامی
- Abstract
- Abstract The circular city of Ardeshir Khore, the first city which established by the founder of the Sasanian dynasty (Ardeshir Babakan) can be considered as an emblem of the Sasanian centralized royal ideology. This way of constructing appeared to be the pattern of Sasanian urban planning during their 427 year old reign and was also adapted in Iranian Islamic era. Based on the observable condition of the ruined city of Ardeshir Khore, it is a circular city with 2 km diameter which is surrounded by two clay defensive walls and a ditch. In addition, it looks to be linked to surrounding plain through two transverse streets and four gates which are located in cardinal points. In the center of the city, there are the remains of a circular tower and some huge monuments such as Tarbal, fire-temple and so on. Ardeshir Khore can be considered as the emblem of the Iranian national regime`s change, thanks to the revolt that was organized by the founder of this city. By establishment of the Sasanian dynasty, Ardeshir tried to set up a centralized government in the shield of Zoroastrianism. He also attempted to revive the old doctrines of Avesta such as hierarchical system. In fact, concentric circular pattern symbolically introduced the centralized governmental structure and social organization of Sasanian dynasty. Ardeshir Khore just after the its establishment, was known as the governmental-political- ritual and military center. In other words, it was royal city that only the elites were allowed to settle there. After the conquest of the city in the early Islamic era, some of the monuments such as Tarbal and fire-temple were destroyed and with the transformation of hierarchical Sasanian society, the structure of the city was functionally changed, for instance, the people from different classes could settle in the city. Based on the archaeological evidence and written texts, Ardeshir Khore was in prosper till 5th century A.H. as many monuments were built in the city and its goods like Jori rose water were exported to long-distance places. The written texts have little to tell from this city during 5th to 10th centuries but archaeological survey showed that the city was in use until tenth/eleventh centuries A.H. before it was abandoned. It looks that the population moved 6 km to east where the modern Firozabad is located. Key Words: Ardeshir Khore, City, Spatial order and function, Sasanian, Islamic period.
