عنوان پایان‌نامه
بررسی معناشناسی اسم رب و تبیین جایگاه آن در نظام معنایی قرآن
- رشته تحصیلی
- الهیات و معارف اسلامی - علوم قرآن و حدیث
- مقطع تحصیلی
- دکتری تخصصی PhD
- محل دفاع
- کتابخانه مرکزی -تالار اطلاع رسانی شماره ثبت: 73911;کتابخانه پردیس قم شماره ثبت: 002265
- تاریخ دفاع
- ۰۴ آبان ۱۳۹۴
- دانشجو
- محمدعلی خوانین زاده
- استاد راهنما
- فتح اله نجارزادگان
- چکیده
- با توجه به اهمیت و جایگاه محوری اسم «ربّ» در نظام معنایی قرآن کریم، که از سویی در پیوند با حوزه معنایی «نام‌های خدا» و از سوی دیگر در پیوند با حوزه معنایی «معبودهای دروغین» بوده و با مفاهیمی اساسی همچون «إله» و «عباده» پیوستگی دارد، معناشناسی «ربّ» در تبیین نظام معنایی قرآن کریم نقشی اساسی ایفا می‌کند. از آنجا که از مقدمات معناشناسی واژه «ربّ» دستیابی به مبدأ اشتقاق و تبیین چگونگی اشتقاق آن است، در فصل نخست این رساله با نگاهی تاریخی ـ انتقادی دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در مورد واژه «ربّ» و اشتقاق و معنای آن بازخوانی و آشکار شده است که هرچند عموم دانشمندان مسلمان در اینکه «ربّ» از ریشه مضاعف رب‌ب و به معنای «مالک» بوده است متفقند اما تلاش‌های آنان جهت یافتن مبدأ اشتقاقی برای صورت اسمی «ربّ» از کاربردهای فعلی ریشه رب‌ب نارسا بوده و نه پیوند معنایی صورت اسمی «ربّ» را با کاربردهای فعلی ریشه رب‌ب روشن ساخته اند و نه چگونگی پیوند برخی کاربردهای ریشه مضاعف رب‌ب را با ریشه ناقص رب‌و و معنای «تربیه»؛ پیوندهایی که با نگاهی فراتر به زبان عربی و بررسی تطبیقی آن با سایر زبان‌های هم‌خانواده در خانواده زبان‌های سامی آشکار می‌شود. در فصل دوم به معناشناسی تاریخی واژه «ربّ» در خانواده زبان‌های سامی پرداخته شده و پس از بررسی تطبیقی واژه‌های خویشاوند با «ربّ» عربی، ضمن تبیین پیوند میان دو ریشه مضاعف r-b-b و ناقص r-b-w/y سامی، آشکار شده است که rab واژه‌ای اصالهً سامی و متعلق به زبان مادر/ مشترک سامی و به معنای «بزرگ» بوده و با واژه nib مصری خویشاوند است و با توجه به شواهد باستان‌شناختی، نخستین زبانی که در آن rab در اشاره به «خدای راستین/ خالق» به کار رفته زبان سبئی و مفهوم مورد اشاره آن «سرور/ صاحب اختیار» بوده است. چنین کاربردی از زبان سبئی به حجاز و زبان عربی بستر نزول قرآن کریم راه یافته است و هرچند rab در زبان‌های عبری کهن، آرامی و سریانی (زبان‌های دینی یهودیان و مسیحیان شرقی) وجود داشته اما فراگیری کاربرد آن در اشاره به «خدای راستین/ خالق» متأثر از قرآن کریم بوده است. در فصل سوم به معناشناسی همزمانی واژه «ربّ» در نظام معنایی قرآن کریم و بررسی روابط مفهومی آن در هریک از دو حوزه معنایی «نام‌های خدا» و «معبودهای دروغین» پرداخته شده است و ضمن تبیین قابلیت جانشینی اسم جلاله «ال
- Abstract
- With regard to the importance and central function of the Name Rabb in the semantic system of the Holy Qur’?n, which is related to the both semantic fields of “the Names of God” and “deities/ false gods” and to some basic concepts such as “god (’il?h)” and “to worship (‘ib?dah)”, semantic study of rabb plays a significant role in clarifying the semantic system of the Holy Qur’?n. Since achieving derivative source and clarifying the quality of derivation are prerequisites of semantic study of the word rabb, the first chapter of this dissertation reviews the viewpoints of Muslim scholars on Arabic rabb and its meaning and derivation from a historical-critical perspective. Although most of them have the same opinion that rabb has been derived from the doubled root r-b-b and has had the meaning of m?lik (owner), but their efforts to find a derivative source for rabb as a noun from the verbal usages of the root r-b-b were insufficient and they have been able to clarify neither the semantic relationship between the noun rabb and verbal usages of the root r-b-b nor the quality of relationship between some usages of the doubled root r-b-b and the third-weak root r-b-w and the meaning tarb?ah (to bring up); the relationships will be revealed via a further look into the Arabic language and a comparative study of the other members of Semitic language family. In the second chapter, historical semantic analysis of the word rab in the Semitic languages was investigated. After a comparative study of Arabic rabb cognates and figuring out the relationship between the two Semitic roots r-b-b and r-b-w/y, it was revealed that rab is Common Semitic meaning “great” and is cognate with Egyptian nib. In addition, according to archaeological evidences, Rab has been used as an Attribute for True God/ Creator in the Sabaic language for the first time in the sense of “Lord; Master”. This usage has made its way to Hijaz and the Arabic language used at the emergence of Islam. Although rab
