عنوان پایان‌نامه
طراحی یک مدل مدیریت بیابان با رویکرد سیستمی
- رشته تحصیلی
- مهندسی منابع طبیعی - بیابان زدایی
- مقطع تحصیلی
- دکتری تخصصی PhD
- محل دفاع
- کتابخانه مرکزی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی شماره ثبت: 7487;کتابخانه مرکزی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی شماره ثبت: 7487
- تاریخ دفاع
- ۲۳ مرداد ۱۳۹۶
- دانشجو
- نوشین شاکریان
- استاد راهنما
- غلامرضا زهتابیان, محمدعلی زارع چاهوکی
- چکیده
- ایران کشوری است که بیش از دو سوم مساحت آن را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می دهد و به دلیل شکننده بودن اکوسیستم این مناطق، نیاز به بررسی و شناخت روند تغییرات در برابر تأثیرات پدیده تخریب زمین و بیابان زایی دارد. فهم روند تغییرات سیستم های طبیعی مناطق حساس به بیابان زایی و درک عوامل موثر در تخریب منابع آب و خاک و گیاه در این مناطق، مدیران، بهره برداران و مسئولان ذیربط را در اتخاذ تصمیمات مدیریتی در جهت کاهش اثرات عوامل موثر بر تخریب و همچنین تصمیم گیری مناسب در جهت پیشگیری و مدیریت ریسک این مناطق یاری می رساند. از آنجا که رویکرد پویایی سیستم ، ابزاری مفید و کارامد در مدیریت و برنامه ریزی ها در سراسر دنیا می باشد و با در نظر گرفتن تعاملات و بازخورد درون سیستم ها، به مطالعه رفتار پویای سیستم های پیچیده می پردازد و تا کنون از این رویکرد برای مدیریت بیابان-ها استفاده نشده است، در این پژوهش رویکرد پویایی سیستم برای طراحی مدل مدیریت بیابان مورد استفاده قرار گرفته است. بدین ترتیب که ابتدا برای تعیین عوامل موثر بر بیابان زایی برای ورود به مدل بر اساس منابع و تکمیل پرسشنامه و نظر متخصصان، تعداد 8 معیار و 49 شاخص انتخاب و بر اساس 8 ملاک ارزیابی خصوصیات شاخص ها مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس با استفاده از روش آنتروپی شانون، معیارهای مناسب برای ارزشیابی معیارها و شاخص های موثر بر بیابان زایی، وزن دهی شد و در مرحله بعد با بکارگیری روش تصمیم گیری چند شاخصه رتبه ای تاپسیس موثرترین شاخص های تأثیرگذار بر تخریب سرزمین و بیابان زایی برای مدیریت و مقابله با آن ها تعیین گردید. نتایج پژوهش نشان می دهد که از میان 8 ملاک ارزیابی و خصوصیاتی که برای یک معیار یا شاخص باید در نظر گرفته شوند، مقیاس، دارای بالاترین وزن و اهمیت است. نتایج حاصل از اولویت بندی و رتبه بندی معیارها و شاخص ها با استفاده از مدل تاپسیس نشان می دهد که شدت بهره برداری از منابع آب در معیار آب با ضریب نزدیکی 790/0 بیشترین تأثیر را در تخریب سرزمین و بیابان زایی دارد. همچنین با بکارگیری اطلاعات بدست آمده در بخش امتیازدهی به معیارها و شاخص ها اقدام به طراحی مدل پویای مدیریت بیابان و شبیه سازی بیابان زایی برای منطقه جرقویه اصفهان با استفاده از روش پویایی سیستم در محیط نرم افزار ونسیم گردید. نتایج ارزیابی و تحلیل مسئله با توجه به نتایج بدست آمده از مدل طراحی شده نشان می دهد که محرک¬های اصلی فشار به منابع آب و خاک و گیاه، تغییر اقلیم و سپس میزان بهره-برداری از منابع آب از طریق افزایش سطح زیر کشت و یا بهره برداری از مراتع به علت افزایش جمعیت می-باشند. علاوه بر این نتایج شبیه سازی برای 10 سال آینده نشان می¬دهد که در صورت ادامه وضع موجود، مساحت اراضی مرتعی و اراضی کشاورزی کاهش و مساحت اراضی کشاورزی رها شده و اراضی تخریب شده افزایش می یابد. نتایج شبیه سازی در صورت برگشت منطقه به شرایط اقلیمی مطلوب (ترسالی) نشان می دهد که افزایش جمعیت و به دنبال آن افزایش بهره برداری در قالب افزایش سطح زیر کشت و چرای دام از عوامل اصلی تخریب در منطقه خواهند بود.
- Abstract
- Iran is a country that most of 2/3 of its area belongs to arid and semi-arid regions. because of the fragility of these ecosystems, it is necessary to study the trend of land degradation and desertification phenomenon. Better understanding of the changes in natural systems that are sensitive areas to desertification and finding the factors affecting degradation of water resources, soil and Vegetation in these areas, help managers, farmers and officials in making management decisions to minimize the risk factors of degradation and prevent from Reaching to the extreme conditions in our natural resources management. Since the dynamical approach of systems is a useful and new tool in management and programming around the world that consider the interactions and feedbacks within the systems, and this approach has not been used to manage deserts until now, in this research, this approach has been used to design a desert management model. So firstly, to determine the effective factors on desertification to enter the model based on the sources and the questionnaire and opinion of experts, 8 criteria and 49 indicators were selected and based on 8 criteria for evaluating the characteristics of the indicators through a questionnaire and expert opinion Was evaluated. with the help of Shannon entropy method. Criteria for evaluation and factors affecting desertification, weighted and then by using the method of multi-criteria ranking Topsis, the most influential factors affecting land degradation and desertification to manage and cope with, were determined. Results showed that among the evaluation criteria and characteristics that should be considered for a benchmark or index, a scale, has the highest weight and importance. Results from prioritizing of the factors and indicators by Topsis model showed that water utilization density with constant of 0/79 is the most effecting factor in land degradation and desertification. Then, some of the information obtained in the scoring section of the criteria and indicators for designing the dynamic model of desertification management and desertification simulation was used in Jarqouyeh region of Isfahan by using system dynamic methods and Vensim software. The results of the evaluation and analysis of the problem according to the results of the model show that the key drivers of pressure on water resources and soil and plant, is the climate change and the exploitation of water resources by increasing the area under cultivation or pressure on the pastures due to increased population. Also results of the simulation for next 10 years showed that if this condition continue the area of rangelands and agricultural lands will decrease and the area of abandoned agricultural land and degraded land will increase. Results of the simulation in the condition of desirable wet periods showed that increasing the population and increasing the utilization in the form of increase the area under cultivation and livestock grazing are the two most effective factors in the degradation of lands in this region.
