عنوان پایان‌نامه
تدوین چارچوب منسجم برنامه های توسعه شهری بر اساس تفکر تاب آوری و رویکرد تکنولوژی شهری
- رشته تحصیلی
- برنامه‌ریزی مدیریت وآموزش محیط زیست
- مقطع تحصیلی
- دکتری تخصصی PhD
- محل دفاع
- کتابخانه مرکزی -تالار اطلاع رسانی شماره ثبت: 60008;کتابخانه دانشکده محیط زیست شماره ثبت: ENV 1066
- تاریخ دفاع
- ۰۳ مهر ۱۳۹۲
- دانشجو
- پرستو پریور
- استاد راهنما
- شهرزاد فریادی
- چکیده
- ارزیابی راهبردی محیط‌زیستی به عنوان ابزاری برای وارد کردن ملاحظات محیط‌زیستی در مراحل اولیه تصمیم‌گیری در مورد اجرای سیاست‌ها، برنامه‌ها یا برنامه‌های اجرایی توسعه، مورد توجه برنامه‌ریزان قرار گرفته است. اندیشمندان مشخصههایی مانند توجه به ارتباط بین لایههای مختلف تصمیم‌گیری از سطح سیاست تا اجرا، توجه به بستر فرهنگی، سیاسی و ساختار سازمانی توسعه و نیز در نظر گرفتن ملاحظات اقتصادی- اجتماعی برای پیشبرد اهداف توسعه پایدار را به ارزیابی راهبردی محیط‌زیستی نسبت داده اند. علی‌رغم برشماری این خصوصیات، مسئله اصلی مورد نظر این تحقیق این است که بر اساس نتایج تجربیات جهانی، فرایند معمول ارزیابی راهبردی محیط‌زیستی در مورد انواع توسعه‌ها (بطورخاص توسعه شهری) توانایی کسب مزیت‌های خاصِ برشمرده شده برای آن را نداشته است. همچنین سنجش پایداری انواع توسعه در ارزیابی راهبردی محیط‌زیستی، بر اساس معیارهایی قرار دارد که نتیجه شفافی را در اختیار تصمیم‌گیران قرار نمی‌دهد. در واقع به نظر می رسد این روش ارزیابی تا کنون از پایه‌های نظری مستحکمی برخوردار نبوده است. به همین دلیل در بخش اول این رساله ابتدا فرایند و ساختار ارزیابی راهبردی محیط‌زیستی بر اساس مبانی نظری رویکرد تاب‌آوری ارتقاء یافته است. با این کار، اول عدم قطعیت‌ها و اختلالات سیستم‌ها قابل تحلیل می‌شود و دوم مفهوم چند مقیاسی و انتخاب مقیاس زمانی مناسب در فرایند ارزیابی وارد می‌شود. مجموع این خصوصیات ارزیابی‌های محیط‌زیستی را بر اساس آینده غیر قابل پیش بینی، اجتناب ناپذیر بودن تغییر و آسیب پذیریِ سیستم‌های اکولوژیکی امکان پذیر می سازد. سپس ساختار تجهیز شده بر اساسِ نظریه تاب آوری، با مبانی و اصول محتوایی اکولوژی شهری تطبیق داده شده است تا درک فرایندها و تعاملات اکولوژیکی و انسانی در شهرها امکان‌پذیر گردد. با توجه به چنین اندیشه‌‌ای، چارچوب نهایی ارزیابی راهبردی محیط‌زیستیِ برنامه های توسعه شهریِ تدوین شده در این رساله از نظر رویه با اصول تاب‌آوری اکوسیستمی و از نظر محتوی با نگرش اکولوژیِ شهری تجهیز می‌شود. این امر در تقویت پایه‌های نظری برنامه‌ریزی محیط‌زیست نیز موثر خواهد بود. همچنین چارچوب پیشنهادی پیش‌بینی واقع بینانه‌تری را از نتایج اجرای هر برنامه توسعه به طور خاص برنامه‌های توسعه شهری فراهم می‌آورد. گام های عملیاتی تدوین چارچوب پیشنهادی در سه مرحله اصلی تنظیم شده است. اول، ارزیابی تاب‌آوری عمومیِ بستر محیط‌زیست شهری وارد فرایند کلی ارزیابی راهبردی می‌شود تا حساسیت و آسیب‌پذیری بستر شهر مشخص شود. تعیین آسیب‌پذیری بستر به تشخیص محدوده و عمق مطالعات برای ارزیابی سیاست ها یا برنامه های مورد نظر کمک خواهد کرد. دوم، چگونگی ارزیابی تاب‌آوری بستر (شهر) نسبت به برنامه توسعه پیشنهادی( آینده) تدوین شده است تا مشخص شود آیا اجرای برنامه توسعه موجب تغییر وضعیت تاب‌آوری سیستم خواهد شد یا خیر. سوم، با توجه به نتایج مراحلِ پیشین، برای حذف یا کاهش آثار منفی پیش‌بینی شده و همچنین پایشِ وضعیت تاب‌آوریِ سیستم شهر ( با فرض اجرای برنامه مورد نظر در آینده) کلیات تنظیم یک برنامه مدیریت محیط زیستی پیشنهاد شده است. در بخش دوم رساله، از طریق مطالعه موردی (شهر تهران) سعی شده است تا اصول و مراحل مطرح شده در چارچوب ارزیابی پیشنهادی بصورت عملیاتی ارائه شود با این هدف که آیا چارچوب پیشنهادی در عمل قابل استفاده است یا خیر. برای این منظور، نخست تاب‌آوری عمومی شهر تهران بر اساس دو دسته از معیارهای سنجش تاب‌آوری عمومی شامل معیارهایِ الگوهای ساختار بیوفیزیکی در شهر و عملکردها و پویایی اکوسیستمی مورد ارزیابی قرار گرفت. در مرحله بعد تاب‌آوریِ بستر شهر تهران با تعیین برخی از موضوعات کلیدی مرتبط با برنامه های توسعه شهری شامل جمعیت، ترکیب و توزیع زمانی- فضایی ساختار شهر تهران در مقیاس شهر و حوضه آبخیز مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج این بخش از تحقیق نشان داد که استفاده از تفکر تاب‌آوری و رویکرد اکولوژی شهری در رویه و محتوای ارزیابی راهبردی محیط‌زیستی برنامه‌های توسعه شهری، امکان درک پویایی و روابط غیر خطی در این نوع سیستم‌ها را فراهم می‌آورد. به این ترتیب فرایند تدوین شده در این رساله می تواند ساختار و معیارهای دقیق‌تر وجامع‌تری را برای ارزیابی برنامه‌های توسعه شهری از منظر تاب‌آوری فراهم کند. همچنین با توجه به اینکه فرایند پیشنهادی بر اساس اصل ارتباط ساختار و عملکرد و نیز اهمیت مطالعه ارزیابی در سلسله مراتب مقیاس فضایی-زمانی تدوین شده است امکان درک اثرات اولیه و ثانویه ناشی از اجرای برنامه‌های توسعه شهری را فراهم می آورد. چارچوب پیشنهادی، نقائصِ چارچوب‌های قبلی را نداشته و می‌تواند پاسخِ نسبتاً درستی را برای ارزیابی برنامه‌های توسعه شهری قبل از اجرا فراهم آورد. مجموع این خصوصیات حاصل تلفیق مبانی نظری تاب‌آوری اکوسیستمی و اکولوژی شهری با فرایند ارزیابی راهبردی محیط زیستی است. بنابراین با توجه به اهمیت ارزیابی محیط زیستی در شکل‌گیری حوزه بین رشته‌ای برنامه‌ریزی محیط زیست به نظر می‌رسد چارچوب ارزیابی راهبردی تدوین شده در این رساله می تواند به عنوان ابزاری برای تقویت پارادایم برنامه‌ریزی محیط‌زیست تلقی گردد. کلمات کلیدی: ارزیابی راهبردی محیط‌زیستی، تفکرِ تاب‌آوری، سیستم اجتماعی-اکولوژیکی، اکولوژی شهری، شهر تهران
- Abstract
- Strategic Environmental Assessment (SEA) is a tool for considering environmental issues in the early stages of decision-making. Effective application of the SEA, particularly to urban development policies, has been globally limited by several technical and procedural constraints. One of the key shortcomings is that the set of sustainability criteria proposed by SEA lacks a robust and transparant theoretical foundation undermining its credibility to be used by decision makers to justify their decisions. If properly integrated into the framework and process of SEA, the resilience approach combined with the principles and theories of urban ecology can enhace the capacity of SEA to overcome this problem. This research investigates the possibility of using resilience approach and the principles and concepts of urban ecology to enhance the credibility and transparacncy of SEA for decision makers and proposes an integrated frameowrk for strategic envionmental assessment of urban development proposals. The framework applies three steps to the assessment of urban landscapes. The first step evaluates general resilience of an urban environment. The second stage is an assessment of the effects of urban development proposals on the urban resilience evaluated through the previous step. The third stage developes an adaptive management system in order to support systematic engagement of public and stakeholders and to inform monitoring of the adverse effects. To test the applicability of the proposed framework, Tehran (a metropolitan area in Iran) has been selected as a case study. The results shows that Tehran’s composition and configuration of green and open spaces and consequently the state of it’s ecosystem services does not fulfill the requirements for a healthy urban structure to support a resilient landscape. Results supports the suggestion that application of the principles of resilience thinking and urban ecology to the strategic environmental assessment of urban landscapes can provide the decision makers with a more realistic view of the the objectives of sustainable development and can minimize uncertainties by incorporating a new set of theoretically rich and robust criteria and metrics into the decision processs. The proposed framework is expected to be further tested and validated through its application in different case studies. Key words: Strategic Environmental Assessment, Resilience Thinking, Social – ecological systems, Urban Ecology, Tehran
