محمد معین
سال و محل تولد: ۱۲۹۷، رشت
وفات: ۱۳۵۰
رشته تخصصی: زبان و ادبیات فارسی
محمد معین استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی، رئیس سازمان لغتنامه دهخدا و رئیس کمیسیون ادبیات در سمینار جهانی تاریخ فرهنگ ایران است.
او از دانش‌آموختگان مکتب‌خانه‌های قدیم بود که پس از آغاز فعالیت مدرسه‌ها، تحصیلات خود را در آن‌جا ادامه داد. وی لیسانس خود را با نوشتن پایان‌نامه‌ای به زبان فرانسه و پیرامون لوکنت دولیل شاعر فرانسوی سده نوزدهم و بنیان‌‌گذار مکتب ادبی پارناس، دریافت نمود. ایشان نخستین کسی است که در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران، مدرک دکتری خود را اخذ می‌کند. شایان ذکر است که محمد معین پس از سپری دوران کارشناسی، ریاست دانش‌سرای شبانه‌روزی عالی را عهده‌دار شد. در همان ایام نیز به صورت مکاتبه‌ای، روان‌شناسی عملی را از آموزشگاه روان‌شناسی بروکسل بلژیک فراگرفت. بعدها هم‌زمان با انجام وظیفه در جایگاه معاونت اداره دانش‌سراهای مقدماتی و تدریس در دانش‌سرای عالی، در مقطع دکتری تحصیل کرد. دکتر معین، افزون بر دانش‌سرای عالی در دانشکده ادبیات نیز شاگردان جویای علم را دانش خود بهره‌مند ساخت. آن استاد بزرگ بر پایه‌ی اصول زبان‌شناسی، زبان و ادبیات فارسی را تدریس می‌کرد. در واقع تدریس او مبتنی بر بررسی جوانب متن، ریشه‌ی واژه‌ها و کلمات و ساختار و ساختمان کلام بود. با توجه به اینکه استاد علی‌اکبر دهخدا در بستر بیماری، تکمیل و چاپ لغتنامه را به محمد معین که مورد اعتماد و اطمینان دهخدا قرار گرفته بود، واگذار کرد؛ ۷۰۰ صفحه از این اثر را محمد معین تألیف کرد و ۹ هزار صفحه از مطالب تالیف‌‌شده توسط دیگر مولفان توسط او مورد بازبینی و تصحیح قرار گرفت. در وصیت‌نامه‌ای از نیمایوشیج، پدر شعر نو، دکتر معین را وصی خود تعیین کرده بود و اگر چه تا به حال او را از نزدیک ملاقات نکرده بود؛ بررسی، انتخاب و انتشار اشعارش را به او سپرده بود. این وصیت، انتشار کتاب «افسانه و رباعیات» شامل منظومه افسانه و ۲۶۱ رباعی نیما و کتاب «ماخ اولا» را به دنبال داشت.
آن استاد نامی با فراهم کردن مجموعه ۶ جلدی فرهنگ فارسی، خدمتی بس بزرگ و ارزشمند به جامعه‌ی ادبی کرد. برای این کتاب بیش از ۳۰۰ هزار فیش تهیه شده و دارای یک مقدمه و سه بخش است. اطلاع از لغات و تلفظ‌شان، شناخت ریشه کلمات و ترکیبات‌شان، آشنایی با بزرگان عالم ادب، هنر، سیاست و اجتماع، معرفت در مورد آثار قلمی، فکری و معماری پیشینیان، آگاهی از اقوام و نژاد، اماکن جغرافیایی و فرقه‌های مذهبی، دانستن گزیده‌ای از اطلاعات تاریخی اعم از جنگ و صلح و پیمان‌ها، از فواید به دست آمده از مطالعه این فرهنگ است و بهره‌گیری از ساختار دیگر فرهنگ‌ها، استفاده از تصاویر، جدول‌ها و نقشه‌ها نیز از مزایای این کتاب می‌باشند. آن استاد فرزانه درباره‌ی فرهنگ لغات‌اش گفته است: «هیچ فرهنگ کاملی کار یک تن نباید باشد. اسناد و انتساب یک فرهنگ مانند لاروس، کیه، المنجد و غیره به یک مؤلف برای پیش‌قدمی و طرح اصلی و کوشش بیش‌تری است که مؤسس آن‌ها به عمل آورده است. فرهنگ معین مبتنی بر ۳۰۰ هزار فیش است که نگارنده به یاری گروهی از دوستان و دانشجویان در طی ۲۰ سال فراهم کرده است. طرح، تألیف و تصحیح و هماهنگ کردن و پر کردن خلاء از نگارنده است، اما سروران و همکاران فاضل من هریک در حد خود بسیار کوشیده‌اند… در پایان مقدمه فرهنگ‌نامه معین، به نقل از برهان قاطع نیز آورده است: «… این کاری است که توانسته‌ایم ولی آن نیست که خواسته‌ایم…»». کتاب «مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات فارسی»، رساله دکتری آن استاد صاحب‌نام است که به انتشار رساند. آن استاد فرهیخته در دیباچه کتاب درباره‌ی «مزدیسنا» توضیح داده است: «مَزدَیَسن (Mazdayasna) کلمه‌ای است اوستایی، همان زبانی که بخشی از کتاب اوستا بِدان بر زبان زرتشت جاری شده. این کلمه صفت و مرکّب از دو جز است: «مزده» به معنی دانا و در عرفِ آئین زرتشتی به خدای یگانه اطلاق می‌گردد؛ و یسنا به معنی ستایش…. در اوستا «مزدیسنا» بارها آمده است. در بسیاری از موارد با صفتِ «زرتشتی» و به معنیِ دینِ آوردۀ زرتشت یک‌جا استعمال شده، بسا نیز با کلمه «راستی‌پرست» همراه است. پیروان آئین مزدیسنا را مَزدیسنان گویند». در بخش نخست این اثر، پیرامون اینکه آریایی‌ها پیش از ظهور زرتشت چه آئینی داشته‌اند، توضیح داده شده است. در این علاوه بر اشاره به اینکه آریاییان ساکن هند و ایران به خدایان متعدد اعتقاد داشته‌اند، از موضوعات دیگری چون آئین میتره (مهر)، ربّ‌النوع آتش، مسئله باور آریاییان به دوگانگی خیر و شر، ایندره (ربّ‌النوع رعد) و همچنین انعکاس دین آریایی در شاهنامه فردوسی سخن گفته شده است. در بخش دوم کتاب، به زرتشتِ پیامبر، بنیانگذارِ آئین مَزدَیَسنا اختصاص یافته است. در بخش سوم، به مطالبی پیرامون اوستا و تفسیر پهلوی آن (زَند) پرداخته است.
دریافت نشان درجه سوم علمی در سال ۱۳۱۶، نشان درجه دوم علمی در سال ۱۳۲۱ و نشان درجه دوم سپاس در سال ۱۳۲۷ در کارنامه‌ی علمی آن استاد گران‌ًقدر می‌درخشد. روان‌شاد دکتر معین نشان عالی «هنر و ادب» را از طرف دولت فرانسه، نشان Order des palmes Academiques را از ژنرال دوگل رئیس جمهور فرانسه
و نشان لژیون دونور را نیز دریافت کردند.
