محمد محمدی ملایری
سال و محل تولد: ۱۲۹۰، ملایر
وفات: ۱۳۸۱
رشته تخصصی: زبان و ادبیات عربی
محمد محمدی ملایری استاد دانشگاه‌های تهران و دولتی لبنان و آمریکایی بیروت و رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی است.
آغاز حضور او در جامعه‌ی علمی با ورود به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در رشته ادبیات فارسی رقم خورد. وی سپس با بورس دولتی راهی دانشگاه آمریکایی بیروت شد تا زبان و ادبیات عربی را بیاموزد. ایشان پس از کسب دکتری نیز برای مدتی به تدریس در دانشگاه لبنان مشغول گشت. بعد از بازگشت به میهن، ریاست دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را عهده‌دار شد. شاید جالب باشید بدانید که آن استاد نامی پژوهش‌های ایران‌شناسی خود را در یک کشور عربی، یعنی لبنان آغاز کرد. در دوران حضور خود در بیروت، افزون بر تدریس در دانشگاه، مجله «الدراسات الادبیة» را بنیان گذاشت که به دو زبان فارسی و عربی منتشر می‌شد. آن استاد فرزانه برای اثبات تأثیر فرهنگ ایرانی در اعتلا تمدن اسلامی دو دلیل اساسی می‌آورد: در ابتدا این‌که نهضت علمی و ادبی اسلام از جایی شروع شد که قرن‌ها پایتخت ایران بود، از بغداد پایتخت عباسیان در کنار تیسفون، نه از مکه و مدینه و خاستگاه اسلام، یا دمشق پایتخت بنی‌امیه و در نهایت این‌که پایه‌گذاران علوم عقلی و نقلی و ادبی در زبان عربی به تعبیر عرب‌ها از موالی یعنی مسلمانان غیر عرب و بیشتر ایرانیان بودند.
«تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی» اثر برجسته استاد محمدی ملایری است که پیرامون تأثیر تمدن و فرهنگ ایران پیش از اسلام به ویژه دوره ساسانی در تمدن اسلامی، همچنین شرح وضعیت فرهنگی و اجتماعی ایران در قرون نخستین اسلامی نگاشته شده است. تمرکز این کتاب بر تاریخ فرهنگی و ادبی ایران است و نه تاریخ سیاسی. کتاب «فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی» نیز دارای یازده گفتار است که از میان آن‌ها می‌توان گفتارهای: آثار فرهنگی ایران و سرگذشت آن در حمله‌ی اعراب، تأثیر تشکیلات اداری ساسانیان در دولت خلفا، دبیران ایرانی پیش از اسلام و پس از آن، نهضت علمی عصر عباسی و ترجمه‌ی آثار ایرانی، چند کتاب تاریخی که از پهلوی به عربی ترجمه گردید و قصه‌ها و افسانه‌های ایرانی در ادبیات عرب را نام برد. در اثر «ادب و اخلاق در ایران پیش از اسلام و آثار آن در دوران اسلامی»، آن استاد فرزانه کلیاتی را دربارهی انتقال آثار ساسانی به دوران اسلامی و شرح مختصری دربارهی ادب و اخلاق در ایران ساسانی مطرح کرده است. الادب الفارسی فی اهم ادواره و اشهر اعلامه و درس اللغه و الادب نیز از دیگر آثار به‌جای مانده از آن استاد فقید می‌باشند.
