عبدالحسین زرینکوب
سال و محل تولد: ۱۳۰۱، بروجرد
وفات: ۱۳۷۸
رشتهتخصصی: زبان و ادبیات فارسی
عبدالحسین زرینکوب استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی، مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، عضو شورای مشاوران کتابخانه ملی، عضو شورای عالی علمی مراکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی و مدیر بخش ادبیات آن است.
او در دهه ۲۰ در دانشکده حقوق ثبت نام کرد اما نتوانست بماند و بخواند و به خواستهی پدر مجبور به ترک تهران شد. ۴ سال بعد از آن، تحصیل در رشتهی ادبیات فارسی دانشگاه تهران را آغاز کرد و سپس دوره دکتری را در همان رشته و دانشگاه سپری کرد. عنوان رساله دکتری وی «نقد الشعر، تاریخ و اصول آن» بود. ایشان به زادگاه خود بازگشتند و در دبیرستانهای خرمآباد و بروجرد درسهایی چون تاریخ، جغرافیا و ادبیات فارسی تا عربی، فلسفه و زبان خارجی را با اشتیاق تدریس میکردند. یکبار دیگر راهی پایتخت شد و دانشجویان جویای علم را از دانش خود در تاریخ اسلام، تاریخ ادیان، تاریخ کلام و مجادلات فرق، تاریخ تصوف اسلامی و تاریخ علوم بهرهمند ساخت. دانشگاههای آکسفورد، سوربن، هند و پاکستان، کالیفرنیا و پرینستون از آن استاد بزرگ به عنوان استاد مهمان دعوت کرده و در خارج از مرزهای ایران نیز دانشجویان بسیاری را تربیت کردند که بیشک در ذهن تک تک آنها ماندگار شدهاند. آن استاد نامی، مدتی در فرانسه اقامت داشت که به تحقیقات و پژوهشهای دقیق و ارزشمند پیرامون آثار مولوی منجر شد.
زرینکوب برای مدتی مسئولیت مدیریت گروه ادبیات فارسی دانشگاه تهران را قبول کرد و برنامه جدیدی که در آن دوران برای گروه ادبیات فارسی تنظیم کرد، آنها را به شیوهی گروههای ادبیات دانشگاههای بزرگ و مطرح جهان نزدیک کرد. آن استاد گرانًقدر با سازمان نقشهبرداری کشور برای تدوین اطلس تاریخ ایران و مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی همکاری داشتهاند. شایان ذکر است که آن استاد والامقام در مجامعی چون پنجمین کنگره اسلامی در بغداد، بیست و ششمین کنگره بینالمللی شرقشناسان در دهلی نو، کنگره بین المللی علوم تاریخی در وین، کنگره تاریخ ادیان در ژنو و مجلس بزرگداشت حافظ شیرازی در دوشنبه تاجیکستان حضور یافتهاند.
آن استاد فرهیخته در مقدمه چاپ جدید «دو قرن سکوت»، نوشت: «در جایی که سخن از حقیقتجویی است چه ضرورت دارد که من بیهوده از آنچه سابق به خطا پنداشتهام دفاع کنم و عناد ناروا ورزم؟ از این رو، درین فرصتی که برای تجدید نظر پیش آمد، قلم برداشتم و در کتاب خویش بر هرچه مشکوک و تاریک و نادرست بود، خط بطلان کشیدم. بسیاری از این موارد مشکوک و تاریک جاهایی بود که من در آن روزگار گذشته، نمیدانم از خامی یا تعصب، نتوانسته بودم به عیب و گناه و شکست ایران به درست اعتراف کنم. در آن روزگاران، چنان روح من از شور و حماسه لبریز بود که هرچه پاک و حق و مینوی بود از آن ایران میدانستم و هرچه را از آن ایران ایران باستانی را میگویم نبود، زشت و پست و نادرست میشمردم». این کتاب از آنچه بر ایران و مردمانش گذشته سخن میگوید. از فروپاشی ساسانیان با چیرگی آیینی الهی تا روی کار آمدن طاهریان (اولین حکومت نیمه مستقل ایرانی) را مورد بررسی قرار داده است. استاد زرینکوب در باب چرایی این نام برای کتاب میگویند: «چرا نام کتاب را دو قرن سکوت گذاشتم و نه دو قرن آشوب و غوغا؟ چون در طی این دو قرن زبان ایرانی خاموشی گزیده بود و سخن خویش جز بر زبان شمشیر نمی گفت». کتاب «تاریخ ایران پس از اسلام» به قلم عبدالحسین زرینکوب، شامل بخشهایی چون فرجام روزگار ساسانیان، اسلام در مهد، عرب در ایران، موالی و نهضتها، دنیای هزار و یک شب و رستاخیز ایران میشود. در «با کاروان حله» اثر ارزشمند دیگر آن استاد محبوب، مقالاتی وجود دارد که هر کدام به یک تن از شاعران نامی ایران چون رودکی، فردوسی، فرخی، منوچهری، ناصر خسرو، مسعود سعد، خیام، سنایی، انوری، خاقانی، نظامی، عطار، مولوی، سعدی، امیر خسرو دهلوی، ابن یمین، حافظ، جامی و صائب، تعلق دارد. دوستداران ادبیات کلاسیک به واسطهی مطالعهی این مقالات میتوانند شناخت خود از آن شاعران و اشعارشان را به کمال برسانند. آن استاد فرزانه در «ارزش میراث صوفیه»، پیرامون قلمرو عرفان، زهد و محبت، شیخ و خانقاه و حکمت صوفیه پژوهش کرده و عملکرد صوفیان را مورد ارزیابی قرار میدهد. « ازکوچه رندان» از آثار ارزندهی زرینکوب است که در آن حافظ و اشعارش را مورد تحلیل و نقد قرار میدهد. «کارنامه اسلام» اثر دیگری است که در کارنامهی ایشان میدرخشد. نگارنده در مقدمهی این کتاب نوشته است: «طرز بیانی که من درین کتاب به کار بردهام شاید در نظر اول در نزد برخی از خوانندگان تا اندازهای حماسهآمیز جلوه کند. اما این پندار درست نیست. نویسنده فقط خواسته است با همان چشمی به فرهنگ گذشته اسلام بنگرد که خود مسلمین گذشته بدان مینگریستهاند. شیوه بیانی عاری از هیجان و خالی از همدردی که محققان اروپایی درین مسایل دارند به آنها هرگز امکان آن را نخواهد داد تا در ارزیابی آنچه مسلمانان به فرهنگ دنیا دادهاند، به درستی داوری کنند. کدام مورخ میتواند بدون همدلی واقعی، با آنچه موضوع تحقیق اوست ارتباط و تفاهم درست بیابد؟ بدون شک دنیای اسلام در تمدن و فرهنگ امروزی جهان ـ که شاید بیش از آنکه غربی باشد بورژوایی است ـ آن اندازه سهم و تاثیر واقعی داشته است که بر شمردن آن نیازی به حماسه سرایی نداشته باشد». «بامداد اسلام» نیز عنوان کتابی است که دکتر زرینکوب در آن از آغاز اسلام تا پایان دولت اموی را با زبان گیرا و قلم شیوایشان روایت میکنند.
