محمدتقی دانش‌پژوه
سال و محل تولد: ۱۲۹۰، آمل
وفات: ۲۷ آذر ۱۳۷۵
رشته تخصصی: کتاب‌شناسی و نسخه شناسی
محمدتقی دانش‌پژوه استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامی و از بزرگ‌ترین کتاب‌شناسان و نسخه‌شناسان ایران است.
دانش‌پژوه با جوانه‌ی عشق به علم و مطالعه، پا به جهان هستی گذاشت و در گذر زمان، ریشه‌های این عشق با کوشش‌هایش در این مسیر سبز، محکم‌تر و عمیق‌تر گشت. او فراگیری دانش را از نزدیک‌ترین انسان عالم و آگاه، پدر‌ش، شروع کرد. بنابراین کودکی‌اش با آموختن قرآن، دیوان حافظ و نصاب‌الصبیان از پدر و دیگر عالمان زادگاهش سپری شد. از همان روزها، منطق برایش شورانگیز و شوق‌آفرین بود. برخی از کتاب‌های این عرصه را مانند شرح الرساله الشمسیه قطب‌الدین رازی، در حضور پربار پدر مجتهد خویش و با رهنمون‌های گهربار ایشان و برخی دیگر مانند لوامع‌الاسرار فی شرح مطالع‌الانوار قطب‌الدین رازی را در خلوت و بدون استاد خواند. به مدت دو سال برای تحصیلات طلبگی در قم می‌زیست و بعدها راهی تهران شد. برای آموختن معقول و منقول، هم در دبیرستان و هم در دانشگاه تهران، تحصیل کرد تا در نهایت در این رشته، مدرک لیسانس دریافت کرد. وی در ایران، از آمل تا اصفهان، از یزد تا تبریز، از قزوین تا قم و از مشهد تا همدان به یادداشت نسخه‌های خطی کتابخانه‌ها پرداخت که در نشریه نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به انتشار رسید. برای آن استاد بزرگ، ایران کافی نبود و برای افزودن بر دانش کتاب‌شناختی و نسخه‌شناختی از بغداد تا کربلا در عراق، از مدینه تا مکه در عربستان سعودی، از سمرقند تا بخارا در آسیای مرکزی، از مونیخ تا پاریس در اروپا و از شیکاگو تا نیویورک در آمریکا در سفر بود. تمام یادداشت‌های‌شان از این سفرها به انتشار نشریه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران درآمد. ایشان در جایگاه یک کتاب‌دار، در جهت توسعه و سازمان‌دهی کتابخانه تلاش می‌کردند. قدم برداشتن در مسیر توسعه توسط محمدتقی دانش‌پژوه، باعث شد که کتابخانهی دانشکده حقوق به عنوان بزرگ‌ترین کتابخانهی ایران و کتابخانهی نمونه علوم انسانی شناخته شد. همچنین به منظور سازمان‌دهی، فهرست‌نویسی را آغاز کردند. آن استاد ارجمند در فهرست‌نویسی از روش ابن یوسف حدائق پیروی کرد و از قابل توجه‌ترین کارهای او، تهیه‌ی یک فهرست مفصل از نسخه‌های خطی کتابخانهی مرکزی دانشگاه تهران است. توضیح درباره‌ی مولف، تاریخ تألیف، فصل‌های کتاب، موضوع آن، شرح‌ها و ترجمه‌های آن، عبارتی از ابتدا و انتها، نوع خط، نام کاتب، تاریخ کتابت، نشانه‌ها، آرایه‌ها و تصویرها، طرز تملک‌های متفاوت، نوع کاغذ و جلد، اندازه، شماره‌ی برگ و تعداد سطرها در فهرست‌نویسی مورد توجه استاد دانش‌پژوه بود. مجموعه فهرست‌های آن استاد ارجمند، چراغ راه محققان امروز است. اگرچه نقدهایی چون عدم پایبندی بر گروه‌بندی موضوعی و نبود نظمی منظقی بر فهرست‌بندی ایشان وارد است اما برخی این‌ها را ناشی از گستردگی و عظمت کار او می‌دانند و بر این باور هستند که ضرورت دارد در تجدید چاپ این آثار، کم و کاستی‌ها برطرف شوند.
آن کتاب‌شناس برجسته، کار خود را با حضور در دانشکده حقوق دانشگاه تهران آغاز کرد. همچنین در جایگاه ریاست کتابخانه مرکزی در دانشگاه تهران فعالیت داشت. وی از استادان نامی دانشکده الهیات بود و دروسی چون فرهنگ ایرانیان، منطق، تاریخ فلسفه اسلامی و تاریخ خاورشناسان را تدریس می‌کرد. از جمله فعالیت‌های آن استاد فرزانه، می‌توان به عضویت در کنگره خواجه نصیر طوسی در دانشگاه تهران، عضویت در انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی، شرکت در کمیسیون کتاب‌شناسی شورای موسسه تحقیق در ادبیات و زبا‌های ایرانی اشاره کرد.
نخستین مقاله‌‌ی وی با عنوان «از منطق ارسطو تا روش‌شناسی نوین» در مجله‌ی جلوه منتشر شد. اهمیت مقاله‌های منتشرشده توسط او در عرصه‌ی منطق، فلسفه و کلام را هانز دیبر با معرفی در «کتاب‌شناسی فلسفه اسلامی» آشکار می‌کند. آن استاد فقید در شناساندن عقاید متفکرانی چون ارسطو، افلاطون و ملاصدرا، نقش تأثیرگذاری داشته است. ایشان در موضوعات دیگر مانند طب، داروشناسی، ریاضی و موسیقی نیز مقالاتی منتشر کرده‌اند. نقدنویسی در مجلات فارسی نیز بخشی از کار ایشان بود. تصحیح زبده التواریخ، از آثار مهم استاد دانش‌پژوه است اما باید بدانیم که تصحیح‌های‌شان عاری از خطا نبوده است و در مقدمه‌ی این اثر واژه‌های نادرستی نیز به چشم می‌خورد. فهرست برخی از آثار دانشمندان ایرانی و اسلامی در غنا و موسیقی نیز دیگر آثاری است که منبع معتبری برای پژوهشگران عرصه‌ی موسیقی به شمار می‌آید. تصحیح بخشی از ذخیره خوارزمشاهی، استرآبادنامه، مجمل الحکمه: ترجمه گونه‌ای کهن از رسائل اخوان الصفا، نوادر التبادر لتحفه البهادر و ترجمه النکت الاعتقادیه نیز در کارنامه‌ی علمی ایشان می‌درخشد.
