محمد کریم پیرنیا
سال و محل تولد: ۱۲۹۹، یزد
وفات: ۹ شهریور ۱۳۷۶
رشته تخصصی: معماری
استاد محمد کریم پیرنیا دارای درجه دکتری افتخاری از دانشگاه تهران، استاد دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران و دانشگاه شهید بهشتی، محقق، نویسنده، نظریه‌پرداز و از معماران برجسته ایرانی بودند.
ایشان افزون بر معماری، در ادبیات، خوشنویسی، نقاشی و موسیقی نیز دستی داشت، بر زبان‌های عربی و عبری مسلط بود، زبان پهلوی را به خوبی می‌دانست و با خط میخی نیز آشنا بود.
این استاد برجسته معماری با هدف احیای میراث معماری این کشور، با سمت مسئول دفتر فنی وزارت فرهنگ به طراحی و ساخت مدارس ارزان اما مستحکم در تهران و شهرستان‌های ایران پرداخت. تعدادی از این مدارس که باقی مانده‌اند، با کتیبه کاشی که روی سردر آنها به چشم می‌خورد، قابل تشخیص می‌باشند. طرح احداث این مدارس که بیش از سیصد مورد بودند، طی هجده سال انجام شد و بعدها از جانب یونسکو به عنوان نمونه مدارس ارزان برای کشورهای جهان سومی معرفی گردید. در ضمن، متولیان اصل چهار ترومن بر مبنای این طرح به ایجاد چند مدرسه در نقاط مختلف جهان پرداختند. پیرنیا در سال ۱۳۴۴ شمسی به سمت معاونت اداره کل بناهای تاریخی وزارت فرهنگ و هنر دست یافت و یک سال بعد در پی تأسیس شدن سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی، معاون فنی آن شد و تا زمان بازنشتگی خود در این سمت باقی ماند.
فعالیت‌های استاد محمدکریم پیرنیا در زمینه معماری سنتی ایرانی چشمگیر و فراموش‌نشدنی است. ایشان تدوین اصول معماری سنتی ایران و پیشگامی در حفظ و احیای برخی از آثار تاریخی این سرزمین را در کارنامه فعالیت‌های خود دارد. از دیگر فعالیت‌های او عبارتند از: تقسیم‌بندی شیوه‌ها یا سبک‌های معماری دوره‌های تاریخی ایران، پایه‌گذاری مرمت و احیای برخی از آثار تاریخی ایران، بنیان‌گذاری بحث تاریخ معماری ایران، بازشناسی و احیای برخی از آثار تاریخی نظیر: مسجد جامع فهرج، سر در حرم حضرت عبدالعظیم (ع) و گنبد مسجد جامع بروجرد.
با توجه به کمبود اسناد و متون مربوط به معماری ایران در دهه‌های پنجاه و شصت هجری شمسی، حاصل تلاش‌ها و بررسی‌های استاد پیرنیا بسیار ارزشمند و سودمند بود و ایشان به درستی موفق شد دیدگاهی مثبت و ارزنده نسبت به معماری ایرانی پدید آورد.
پیرنیا علاوه بر اطلاعات بسیار سودمند و ارزشمندی که در حوزه معماری ایرانی تألیف و فراهم کرده بود، به صورت خاص در سه مورد نکاتی و مباحثی ارزشمندی را طرح کرد:
او شمار فراوانی از واژه‌های کهن و قدیمی در زمینه معماری را گردآوری کرد.
موضوع دیگری که او مورد توجه قرار داد، سبک‌شناسی معماری ایرانی است.
این معمار، ۶ سبک در معماری ایرانی از دوران باستان تا دوران قاجار را دسته بندی کرد که عبارت از سبک پارسی، پارتی، خراسانی، رازی، آذری، اصفهانی است.
استادمحمدکریم پیرنیا کتب و مقالات بسیار در مورد سبک‌شناسی و معماری اصیل و سنتی ایرانی تألیف کرده‌است و بدین دلیل او را پدر معماری سنتی ایران می‌دانند. او به ویژه تحقیقات پردامنه‌ای بر روی تاق در معماری ایرانی و انواع و سبک‌های آن انجام داده بود.
از آثار ارزشمند این استاد فرهیخته می‌توان به راه و رباط، شیوه‌های معماری ایران، گنبد در معماری ایران، آشنایی با معماری اسلامی ایران، هندسه در معماری و مقالات علمی فراوان اشاره کرد.
