عنوان پایان‌نامه
منظر فرهنگی رستاق رنجان اصفهان در دوره اسلامی
- رشته تحصیلی
- باستان شناسی -دوران اسلامی
- مقطع تحصیلی
- دکتری تخصصی PhD
- محل دفاع
- کتابخانه مرکزی -تالار اطلاع رسانی شماره ثبت: 77731;کتابخانه مرکزی -تالار اطلاع رسانی شماره ثبت: 77731
- تاریخ دفاع
- ۱۰ مهر ۱۳۹۵
- دانشجو
- ژاله کمالی زاد
- استاد راهنما
- هایده لاله
- چکیده
- النجانیا لَنجان که در تقسیمات سیاسی کنونی در سه شهرستان لنجان، مبارکه و فلاورجان پراکنده شده است، منطقه ای باستانی و حاصلخیز در جنوب غرب اصفهان است که با مساحتی حدود 1700 کیلومتر مربع، به موازات حرکت زاینده رود از مرزهای چهارمحال بختیاری آغاز و تا کوه صفه در جنوب شهر اصفهان امتداد یافته است. در پژوهش حاضر النجان از این جهت گزینش و مورد مطالعه قرار گرفت که با وجود پتانسیل های طبیعی و آثار و استقرارگاه های باستانی که سابقه برخی به پیش از دوره اسلامی باز می¬گردد، به دلیل ساختار روستایی آن کمتر مورد توجه پژوهشگران و باستان شناسان قرار گرفته است. با طرح پرسش هایی همچون تغییرات جغرافیای اداری، نظام پراکنش استقرارگاه ها، شیوه های آبرسانی و کشاورزی و تاثیر آن بر معیشت ساکنان منطقه النجان، کوشش شد با بهره گیری از رویکرد باستان شناسی منظر فرهنگی، تغییراتی که انسان در دوره اسلامی در این منطقه ایجاد نموده، بازسازی و مورد تحلیل قرار گیرند. بر اساس داده های حاصل از منابع مکتوب، بررسی باستان شناختی منطقه و تصاویر ماهواره ای، میتوان اینگونه نتیجه گیری نمود که رودخانه زاینده رود به عنوان یکی از عناصر منظر فرهنگی لنجان نه تنها در نظام پراکنش و وسعت استقرارگاه ها بلکه در اقتصاد مبتنی بر کشاورزی لنجان نقشی اساسی داشته است. همچنین توان بالقوه طبیعی منطقه النجان و قرار داشتن آن در مسیر راههای باستانی جنوب و جنوب غرب ایران باعث شد تا از پیش از اسلام تا دوره قاجار ارتباطی تنگاتنگ و متقابل در ابعاد نظامی، اقتصادی، مذهبی و حتی تفرجی میان این منطقه و شهر اصفهان وجود داشته باشد.از دوره ساسانی تا قرن هفتم هجری، النجان از «رستاق های» ارزشمند خوره اصفهان محسوب میشد و شهر و قلعه کوهستانی خان لنجان در مرکز آن از رونق و اعتبار برخوردار بود. در قرن هشتم هجری با تغییراتی که در جغرافیای اداری اصفهان صورت گرفت، لنجان بعنوان یکی از «ناحیه های» پیرامون اصفهان با مرکزیت شهر فیروزان مطرح گردید. از قرن دهم هجری با تمهیداتی که در نحوه تقسیم بندی آب زاینده رود تحت عنوان طومار منتسب به شیخ بهایی صورت گرفت، این منطقه با عنوان «بلوک لنجان و النجان» به یکی از بلوکات ششگانه حوزه آبخور زاینده رود تبدیل گشت. کلیدواژه: اصفهان، النجان، زاینده رود،طومار شیخ بهایی، خان لنجان، فیروزان، منظرفرهنگی تقدیر و تشکر نخستین سپاس و ستایش از آن خداوندی است که بنده¬ کوچکش را در دریای بی¬کران علم و معرفت، قطره ای ساخت تا وسعت آن را از دریچه اندیشه آموزگارانی بزرگ به تماشا نشیند. اکنون که در سایه بنده نوازی اش، رساله¬ حاضر به انجام رسیده است، بر خود لازم می دانم تا مراتب سپاس را از بزرگوارانی به جا آورم که اگر دست یاریگرشان نبود، این رساله به انجام نمی رسید. با درود بی کران به روح بزرگ پدرم و سپاس از همراهی مادر و به پاس عاطفه ی سرشار و گرمای امیدبخش برادر و خواهرانم و با تشکر از همسر مهربانم. با سپاس از استاد فرهیخته و فرزانه سرکار خانم دکتر هایده لاله که با کرامتی چون خورشید، سرزمین دلم را روشنی بخشیدند و بیش از یک دهه با یاری¬ها و راهنمایی¬های بی¬چشمداشتشان بسیاری از سختیها را برایم آسان نمودند. از استادان گرانقدر سرکار خانم دکتر هما ایرانی بهبهانی و جناب آقای دکتر احسان اشراقی که در این مسیر با راهنمایی های عالمانه و بجایشان، مشاور شایسته ای در هدایت این رساله بودند و همچنین از اساتید بزرگوار، جناب آقای دکتر اسماعیل اسماعیلی و سرکار خانم دکتر میترا شاطری که زحمت داوری این رساله را متقبل شدند،تشکر میکنم. از آقای مهدی خدادادی که از سال 1387، همواره در بررسی های منطقه لنجان کمک یاری رسان بودند بی نهایت متشکرم. از آقایان علی ایراهیمی فیروزانی، میثم نیکزاد و حمیدرضا کلانتری که در مکان یابی روستاها و آثار تاریخی همراهی بسیاری نمودند سپاسگزارم. از جناب آقای مهدی مرادی دهیار محترم روستای طاد بخاطر راهنمایی ها و آقای مسلم یزدانی بخاطر تصاویری که از شهر دیزیچه در اختیارم قرار دادند تشکر میکنم. هچنین از جناب آقای مهندس هاشمی فر که زحمت بسیاری در آماده سازی تصاویر ماهواره ای کرونا متقبل شدند و همچنین خانم فاطمه مرادی پور که در تهیه نقشه های GIS و خانم زهره زهبری که در طراحی سفال های بررسی همکاری نمودند، نهایت تشکر و قدردانی را دارم. در پایان از کلیه دوستان و همکاران ارجمندی که مرا در انجام این تحقیق یاری نمودند،صمیمانه تشکر می نمایم. ? فهرست مطالب مقدمه 9 فصلاولموقعیتجغرافیاییمنطقهالنجاناصفهان Error! Bookmark not defined. 1-1-موقعیتجغرافیاییمنطقهالنجان Error! Bookmark not defined. 1-2 - حریمطبیعیمنظرفرهنگیالنجان Error! Bookmark not defined. 1-3- رودخانهزایندهرود،سرچشمههاوشعب Error! Bookmark not defined. 1-3-1- زایندهروددرمنابعمکتوب : Error! Bookmark not defined. 1-3-2- تاریخچهتقسیمآبزایندهرود: Error! Bookmark not defined. 1-3-2-1- طومارشیخبهایی: Error! Bookmark not defined. 1-3-2-2-تقسیمآبزایندهروددردورهقاجار Error! Bookmark not defined. 1-3-3- الحاقآبکوهرنگووضعیتکنونیزایندهرود Error! Bookmark not defined. فصلدومجغرافیایاداریالنجاندردورهاسلامی Error! Bookmark not defined. 2-1-خورهاصفهاندرتقسیماتجغرافیایاداریقبلازاسلام Error! Bookmark not defined. 2-1-2- شبکهراههایرستاقالنجان Error! Bookmark not defined. 2-2-1- جغرافیایاداریرستاقالنجانازقرناولتاهفتمهجری Error! Bookmark not defined. 2-2-2-جغرافیایاداریالنجانازقرنهفتمتادهمهجری(دورهایلخانیوتیموری) Error! Bookmark not defined. 2-2-3- جغرافیایاداریالنجانازقرندهمتادوازدهمهجری(صفوی)براساسطومارمنتسببهشیخبهایی Error! Bookmark not defined. الف) شبکههایآبرسانیوپراکنشاستقرارهایناحیهآیدغمش Error! Bookmark not defined. 2-2-3-2- ناحیهلنجانسفلی(النجان) Error! Bookmark not defined. الف) شبکههایآبرسانیواستقرارهایناحیهاُشترجانواَلَنج Error! Bookmark not defined. ب)شبکههایآبرسانیواستقرارهایناحیهالنجان Error! Bookmark not defined. 2-2-3-5-استقرارگاههایمنطقهالنجاندرزمانانتقالپایتختصفویانبهاصفهان Error! Bookmark not defined. 2-2-4- جغرافیایاداریالنجانازقرندوازدهمتاچهاردهم (دورهقاجاروپهلوی) Error! Bookmark not defined. پیوستفصلدوم: فهرستاسامیاستقرارهایلنجانعلیاوسفلیوموقعیتجغرافیاییآنها Error! Bookmark not defined. فصلسومپهنهکشاورزیالنجانوتاثیرآنبرتحولزیستیمنطقه Error! Bookmark not defined. 3-1- شبکههایآبرسانی: Error! Bookmark not defined. 3-2- محصولاتکشاورزیمنطقهلنجان Error! Bookmark not defined. 3-3-کبوترخانه: Error! Bookmark not defined. 3-4-آسیا(طاحونه) Error! Bookmark not defined. فصلچهارمتحلیلونتیجهگیری Error! Bookmark not defined. فهرستمنابعومآخذ Error! Bookmark not defined.
- Abstract
- النجانیا لَنجان که در تقسیمات سیاسی کنونی در سه شهرستان لنجان، مبارکه و فلاورجان پراکنده شده است، منطقه ای باستانی و حاصلخیز در جنوب غرب اصفهان است که با مساحتی حدود 1700 کیلومتر مربع، به موازات حرکت زاینده رود از مرزهای چهارمحال بختیاری آغاز و تا کوه صفه در جنوب شهر اصفهان امتداد یافته است. در پژوهش حاضر النجان از این جهت گزینش و مورد مطالعه قرار گرفت که با وجود پتانسیل های طبیعی و آثار و استقرارگاه های باستانی که سابقه برخی به پیش از دوره اسلامی باز می¬گردد، به دلیل ساختار روستایی آن کمتر مورد توجه پژوهشگران و باستان شناسان قرار گرفته است. با طرح پرسش هایی همچون تغییرات جغرافیای اداری، نظام پراکنش استقرارگاه ها، شیوه های آبرسانی و کشاورزی و تاثیر آن بر معیشت ساکنان منطقه النجان، کوشش شد با بهره گیری از رویکرد باستان شناسی منظر فرهنگی، تغییراتی که انسان در دوره اسلامی در این منطقه ایجاد نموده، بازسازی و مورد تحلیل قرار گیرند. بر اساس داده های حاصل از منابع مکتوب، بررسی باستان شناختی منطقه و تصاویر ماهواره ای، میتوان اینگونه نتیجه گیری نمود که رودخانه زاینده رود به عنوان یکی از عناصر منظر فرهنگی لنجان نه تنها در نظام پراکنش و وسعت استقرارگاه ها بلکه در اقتصاد مبتنی بر کشاورزی لنجان نقشی اساسی داشته است. همچنین توان بالقوه طبیعی منطقه النجان و قرار داشتن آن در مسیر راههای باستانی جنوب و جنوب غرب ایران باعث شد تا از پیش از اسلام تا دوره قاجار ارتباطی تنگاتنگ و متقابل در ابعاد نظامی، اقتصادی، مذهبی و حتی تفرجی میان این منطقه و شهر اصفهان وجود داشته باشد.از دوره ساسانی تا قرن هفتم هجری، النجان از «رستاق های» ارزشمند خوره اصفهان محسوب میشد و شهر و قلعه کوهستانی خان لنجان در مرکز آن از رونق و اعتبار برخوردار بود. در قرن هشتم هجری با تغییراتی که در جغرافیای اداری اصفهان صورت گرفت، لنجان بعنوان یکی از «ناحیه های» پیرامون اصفهان با مرکزیت شهر فیروزان مطرح گردید. از قرن دهم هجری با تمهیداتی که در نحوه تقسیم بندی آب زاینده رود تحت عنوان طومار منتسب به شیخ بهایی صورت گرفت، این منطقه با عنوان «بلوک لنجان و النجان» به یکی از بلوکات ششگانه حوزه آبخور زاینده رود تبدیل گشت. کلیدواژه: اصفهان، النجان، زاینده رود،طومار شیخ بهایی، خان لنجان، فیروزان، منظرفرهنگی Lanj?n,historically known as Alanj?n Rost?q,, is an ancient and fertile region in South-west of Isfah?n which has been scattered in Lanj?n,Mob?rakeh and Fel?varj?n towns in current political divisions.The region (approximately area of 1700 km2) starts from the Z?yandeh R?d river upstream near the border of Chah?r Mah?l and Bakhtiari province and stretches to Soffeh mountain in South of I?fah?n town. Despite natural potentials and also wide range of ancient monuments and settlements relating to pre Islamic era, and alsodue to the existence rural context, Lanjan region has not been comprehensively studied by researches and archaeologists.Considering issues such as change of administrative geography, settlement patterns, water management and agriculture methods and their impact on subsistence during the Islamic period, the current study has tried to consider and reconstruct all dynamic changes of Lanjan by cultural landscape archaeology approach. According to written sources and archaeological survey,it can be concluded that Z?yandeh R?d river as one of the elements of Lanajn’s cultural landscape, has had an effective role not only in the distribution and extent of settelmens, but also in agricultural-based economy of Lanjan.Morever,in the pre Islamic era till Qajar period, Lanjan plain had was considered as one of the valuable areas around Isfahan city and there was a mutual and close relationship in military, economic, religious and recreationaldimentions, not only because of possessing favorable environmental conditions but also owing to accessibility to ancient roads, which connected the south and south-west regions of Iran to the central plateau. Since the Sassanid era up to the seventh century AH, Alanjan was considered as one of the valuable Rostaqs of Isfahan khoreh(province). In the period Kh?n Lanj?n town and mountainous castlein the center of Lanjan were prestigious and thriving.In the eighth century AD,due to the change of admistartive geography, Lenjan was raised as one of the "areas" around the Isfahan with centrality of Firuzan town.From the tenth century AH, the Z?yandeh rud water distribution network was revived under the title of Sheikh Bah?yi edicwhich led to new administrative divisions, "Lanj?n and Alanj?n Block”changed as one of the six blocks of zayandehrud river basin. Keywords: Isfah?n, Alan?n, Z?yandeh rud,Fir?z?n, Flavar?n, Pegeon tower
