بدرالزمان قریب
سال و محل تولد: ۱۳۰۸، تهران
وفات: ۷ مرداد ۱۳۹۹
رشته تخصصی: زبان‌شناسی
دکتر بدرالزمان قریب دارای دکترای زبان‌شناسی از دانشگاه پنسیلوانیا آمریکا و عضو هیأت‌علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران و استاد و پژوهشگر برجسته رشته زبان‌شناسی، ادیب، شاعر و سغدی‌پژوه است.
این استاد ممتاز دانشگاه بانی و مؤسس نخستین کرسی آموزش زبان سغدی در دانشگاه تهران، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب‌فارسی، عضو افتخاری انجمن ایران‌شناسان اروپا، عضو انجمن بین‌المللی دست‌نوشته‌ها و کتیبه‌های ایرانی لندن بوده است.
دکتر بدرالزمان قریب با رتبه علمی استاد‌تمام، در زمان حیات پربار خود، به عنوان استاد مدعو با دانشگاه هاروارد و یوتای آمریکا نیز همکاری می‌کرد.
خدمات علمی دکتر قریب در حوزه مطالعات زبان‌های کهن ایرانی به ویژه سغدی، در تصحیح و قرائت متون کهن و آثار ادبی، فرهنگی و تاریخی ایرانزمین بسیار کارا و ثمربخش بوده و گِره از کار پژوهشگران و محققان این فن در واژهگزینی و واژهیابی گشوده است. به همین علت هم بدرالزمان قریب را پژوهشگری نمونه و تلاشگر در حوزه زبان‌های باستانی و میانه ایران به‌ویژه زبان سغدی می‌دانند.
وی زندگی خود را صرف فراگیری زبانی کرد که به گفته محققان، هزار سال زبان جاده ابریشم بود. زبان سغدی یکی از شاخه‌های زبان‌های ایرانی میانه به‌شمار می‌رود و از زبان‌های ایرانی شاخه شمال شرقی و زبان ناحیه حاصل‌خیز سغد، واقع در میان آمودریا و سیردریا با مرکزیت سمرقند و در قزوین بوده است.
دکتر قریب با بهره‌مندی از قریحه شاعری با سبک استادان کهن، دارای اشعار ثبت شده‌ای در گزینه‌ها و جنگ‌های شعر بوده و در انواع شعر از قصیده، غزل، مثنوی، دوبیتی و رباعی طبع‌آزمایی کرده است.
وی آثار و تألیفاتی دارد که «فرهنگ زبان سغدی» با واژگان، لغات و ترکیبات، شاخص‌ترین آنها به شمار می‌رود و باید گفت که واژگان متعدد سغدی از متون بودایی، مانوی و مسیحی استخراج و در این فرهنگ بسیاری از متون کهن ایرانی با بهره‌گیری از فرهنگ زبان سغدی، تصحیح و خوانده شده است. این فرهنگ از دو مقوله فارسی و انگلیسی و سه بخش تشکیل شده که این سه بخش عبارتند از: بخش اصلی، واژه‌یاب فارسی، واژه‌یاب انگلیسی که موجب شده این اثر به عنوان یکی از کتاب‌های مرجع در زمینه تحقیق درباره زبان‌های کهن ایرانی در داخل و خارج از ایران به کار گرفته شود.
اثر ارزشمندی دیگر دکتر قریب «وسنتره جاتکه» و در واقع داستان تولد بودا به روایت سغدی است که آن را به‌فارسی برگردانده است. این کتاب نیز شامل دو بخش است. در بخش نخست، منابعی درباره سرزمین سغد و نکات ارزشمندی در خصوص قوم آن شرح داده شده و در فصل دوم چکیده داستان و کیفیت دست‌نوشته آن و نیز متن اصلی روایت از تولد بودا آمده است.
دکتر بدرالزمان قریب همچنین آثاری در حوزه ترجمه دارد که یکی از مهمترین آنها «زبان‌های خاموش» است که با همکاری دکتر یدالله ثمره ترجمه و در دوره پنجم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان کتاب سال برگزیده شد. کتاب «زبان‌های خاموش»، سرگذشت کوشش‌ها و تلاش‌های پیگیر دانشمندان را در حل معمای خطوط باستانی بازگو می‌کند و ما را با دقت‌نظر و روش‌های علمی و نظام‌یافتة آنان در رمزگشایی این خطوط و نیز تحلیل علمی زبان‌های باستانی آشنا می‌سازد.
این استاد بنام در رشته زبان‌شناسی دارای بیش از ۴۰ مقاله علمی، پژوهشی به زبان فارسی و انگلیسی شامل («کشف کتیبه پهلوی در چین» و «کتیبه تازه‌یافته خشایارشاه» از نمونه مقالات وی به‌شمار می‌رود.) و ۱۰ عنوان سخنرانی در دانشگاه‌ها و مجامع علمی و بین‌المللی را نیز در فعالیت‌های پژوهشی خود دارد.
از جوایز متعدد و افتخارات این بانوی علمی کشور می‌توان به دو کتاب فرهنگ زبان سغدی در سال ۱۳۷۴ و کتاب زبان‌های خاموش در سال ۱۳۶۵ اشاره کرد که به عنوان کتاب سال برگزیده شدند. وی در سال ۱۳۷۷ از طرف انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و در سال ۱۳۸۱ از طرف سازمان صدا و سیما به عنوان چهره ماندگار این مرز و بوم برگزیده شد. همچنین به پاس خدمات ارزنده علمی دکتر قریب، در دی‌ماه ۱۳۸۷، هفدهمین قالیچه ابریشمی جایزه ادبی، تاریخی بنیاد موقوفات محمود افشار به وی اهدا شد.
