عباس زریاب خویی

سال و محل تولد: ۱۲۹۷، خوی

وفات: ۱۳۷۳


رشته تخصصی: تاریخ و فلسفه

عباس زریاب خویی استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی، عضو انجمن بین‌المللی شرق‌شناسی، عضو مجمع بین‌المللی کتیبه‌های ایرانی و عضو انجمن فلسفه است.
عباس زریاب خویی از دوست‌داران علوم حوزوی بود که برای تحصیل، راهی قم شد. او از محضر استادان بزرگی چون شیخ صادق فراحی، آقا سیدمحمد یزدی، آقا شیخ‌محمد علی کرمانی بود، آقاسید احمد خسروشاهی، امام‌خمینی (ره)، آقاسید صدرالدین صدر، آقاسید محمدتقی خوانساری و آقاسیدمحمدحجت‌کوه کمری بهره برد.
سپس در دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران به تحصیل در دوره‌ی کارشناسی پرداخت. وی در آن ایام به عنوان مدیر کتابخانه مجلس سنا انتخاب شد. حمایت‌های سیدحسن تقی‌زاده باعث شد که بورس مطالعاتی اوقاف هومبولت آلمان غربی را دریافت کند و در ماینتس، فرانکفورت و مونیخ در جهت آموختن تاریخ، علوم و معارف اسلامی، فلسفه و فرهنگ تطبیقی کوشش کند. عنوان رساله دکتری ایشان «گزارش درباره جانشینان تیمور، برگرفته از تاریخ کبیر جعفری تألیف ابن محمد الحسینی» بود. زریاب خویی، برای آموزش زبان و ادبیات فارسی از سوی والتر هنینگ، استاد دانشگاه برکلی کالیفرنیا، دعوت شد و مدتی در آن شهر نیز اقامت گزید. دکتر زریاب خویی تاب حضور در غربت را نداشت و با انگیزه‌ی تعلیم و تربیت فرزندان ایران، به وطن بازگشت. بعد از آن در گروه تاریخ دانشکده ادبیات دانشکده تهران مشغول به تدریس شد. آن استاد محبوب در بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی نیز نقش تأثیرگذاری داشت. استاد زریاب خویی، دریای بی ‌انتهای علم و دانش بود. افزون بر زبان مادری، به زبان‌های ترکی آذربایجانی، عربی، فرانسوی، انگلیسی و آلمانی آگاهی داشتند. از ادبیات فارسی، ادبیات عرب، فلسفه، زبان‌شناسی و معارف اسلامی شناخت داشته و در این زمینه‌ها حرف‌های بسیاری برای گفتن داشتند.
آن استاد فرزانه، در هیئت امنای بنیاد فرهنگ ایران، فرهنگستان تاریخ و بنیاد شاهنامه فردوسی نیز عضویت و حضور فعال داشت.
کتاب «تاریخ بنیادی» از آثاری است که استاد عباس زریاب خویی ترجمه کرد. در این کتاب به آرای فیلسوف و مورخ ایتالیایی، جامباتیستا ویکو، رجوع شده است که همانند ابن خلدون از جایگاه والای علوم انسانی و توجه بر به تاریخ ملل مختلف و بررسی گذشته و حال انسان‌ها از نگاه تاریخ ملت‌ها در هر دوره و جغرافیایی خاص، سخن می‌گفت. از دیگر ترجمه‌های درخشان آن استاد عالی مرتبه، کتاب «تاریخ فسلفه» است که در جهت ارائه طرح روشنی از تحول اندیشه، مفهوم‌های بنیادین تفکر فلسفی و جنبش‌های تاریخ‌ساز فلسفی کوشش کرده است. این کتاب در چندین فصل به بررسی آرای متفکرانی چون ارسطو، فرانسیس بیکن، باروخ اسپینوزا، فرانسوا ول‌تر، ایمانوئل کانت، آرتور شوپنهاور و… می‌پردازد. آن استاد بزرگ کتاب «ذات فلسفه» که از مسائل اساسی زندگی بشر در گفتارهایی چون نسبیت اخلاق، روابط جنسی و اخلاق، تحول زناشویی، آینده آمریکا، هزینه‌های مدینه فاضله، عرفان، جادوگری و وظیفه دین سخن می‌گوید، ترجمه کرد. ترجمه‌ی اثر «دریای جان» که به بررسی آرا و احوالات شیخ فریدالدین نیشابوری می‌پردازد و منبع ارزشمندی در مبانی عرفان اسلامی و ایرانی به شمار می‌رود، در کارنامه‌ی ایشان می‌درخشد. کتاب «شط شیرین پر شکوت»، به قلم استاد فرهیخته، عباس زریاب خویی، شامل مقالات تاریخ‌نگاری در ایران، تاریخ‌نگاری بیهقی، سوگندنامه جهان پهلوان، قادسیه، خوارزم قدیم (یک مملکت افسانه‌ای)، امام حسین (ع)، برهان، قضا و قدر، معتزله، نگاهی تازه به مقدمه‌ی شاهنامه، پیام شاهنامه و سه نکته درباره‌ی رشیدالدین فضل الله می‌شود. «تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان»، «روضه‌الصفا» و «سیره رسول الله (ص)» که بدون اثر دادن تفسیر، تحلیل و گرایش‌های شخصی نوشته است، از دیگر آثار ارزنده‌ی روان‌شاد عباس زریاب خویی است.

مشاهیر دانشگاه تهران