شیرین بیانی
سال و محل تولد: ۱۳۱۷، تهران
رشته تخصصی: تاریخ
دکتر شیرین بیانی دارای دکترای تاریخ از دانشگاه سوربن فرانسه، تاریخ‌نگار، پژوهشگر، مؤلف ایرانی و استاد تمام با رتبه پروفسوری «رتبه همراه استادی» در گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران است. این استاد موفق ایرانی دارای تخصص اصلی و اولیه تاریخ «مغول و مغول شناسی» است.
از فرازهای مهم زندگی علمی استاد بیانی با شخصیت علمی خاصی از ایشان برای پیشبرد مطالعات تاریخ ایران در دورۀ مغول و در نگاهی فراتر، فرهنگ و هویت ایرانی مواجه می‌شویم که از ایشان شخصیتی ممتاز در این عرصه به یادگار گذاشته و در ردیف پیشگامان نگاه فرهنگی، تمدنی به تاریخ عصر مغول در ایران است. دکتر بیانی فرهنگ و هویت ایرانی و از جمله مذهب را همچون رشته‌ای در سراسر تاریخ ایران در دورۀ مغول مورد بررسی قرار داده و با تلاشی تحسین‌برانگیز توانسته پویایی و پایداری آن را به‌رغم تمامی مصائب و ناملایمات به تصویر بکشد.
مروری بر کارنامۀ شیرین بیانی در زمینۀ مطالعات تاریخ نشان می‌دهد که او در میان مورخان ایرانی معاصر در این زمینه، سهم و جایگاه ویژه‌ای دارد. بیانی در کتاب «تاریخ آل‌جلایر» که نخستین کار مفصل دربارۀ یک حکومت محلی در تاریخ‌نویسی نوین ایرانی بود، با استفاده از مجموعه‌ای از منابع تاریخی، ادبی و سفرنامه‌ای اعم از خطی و چاپی کوشید تاریخی جامع از این حکومت و تحولات عصر آن فراهم آورد.
توانمندی‌های بی نظیر این استاد ارجمند تنها بر نیم قرن تمرکز بر مطالعات تاریخ ایران در دورۀ مغول محدود نمی‌شود، بلکه از بسیاری جهات نیز در این عرصه «فضل تقدم» دارد.
بیانی کمتر از یک دهه پس از تدوین «تاریخ آل‌جلایر» کار نوآورانۀ دیگری را به کارنامۀ خود و تاریخ‌نگاری نوین ایرانی افزوده است. وی با نگرش کتاب زن در ایرانِ عصر مغول، نخستین تک‌‌نگاری در زمینۀ تاریخ‌نگاری زنان در ایران به طور عام و نخستین اثر در این موضوع را در عرصۀ مطالعات مغول در جهان عرضه کرد.
نکته قابل تامل در کارنامه علمی درخشان دکتر بیانی، ترجمه کتاب «اهمیت کتاب زن در ایران عصر مغول» به زبان ترکی در سال ۲۰۱۵ و حدود ۴۰ سال بعد از نگارش آن است. زاویه دید دکتر بیانی از همان اوایل ورودش در عرصۀ مغول‌‌پژوهی به تاریخ اجتماعی نیز در آثار او هویدا است. او این توجه را در سال ۱۳۴۵ با ترجمۀ کتاب «ولادیمیرتسوف» از زبان فرانسه به فارسی نشان داد.
شاخص بودن تلاش دکتر بیانی با گزینش کتاب «دین و دولت در ایران عهد مغول» به عنوان کتاب سال کشوری در سال ۱۳۷۵ و کتاب برگزیدۀ دانشگاه تهران کمی پس از چاپ آن آشکار شد و این اثر مهم را تبدیل به کتابی مرجع به ویژه برای پژوهشگران و دانشجویان کرد.
از سایر وجوه تمایز استاد شیرین بیانی که وی را از مورخان دورۀ معاصر متمایز می‌کند، این است که وی علاوه بر چهارچوب نگرش فرهنگی، تمدنی به تحولات تاریخی، به احوال و آثار بزرگان ادب فارسی نیز توجه جدی داشته و به سه شخصیت شاخص معاصر با دورۀ مغول که از قضا از قله‌های شعر و ادب ایران‌زمین‌اند، یعنی مولانا، سعدی و حافظ نیز پرداخته است.
دکتر بیانی بر همین اساس آفریننده سه کتاب حافظ و جام جهان‌نما، خاک شیراز و بوی عشق و دمساز دوصد کیش است که در چنین فضای تاریخی-فرهنگی پدید آمده‌اند.
از سایر آثار ارزشمند دکتر بیانی می‌توان به «پنجره‌ای به سوی تاریخ» و «تاریخ ایران باستان» از ورود آریایی‌ها تا سقوط هخامنشیان اشاره کرد. شیرین بیانی علاوه بر نگارش چندین کتاب، حدود ۳۵ مقاله به رشته تحریر درآورده است.
از جوایز و نشان‌هایی که دکتر بیانی دریافت کرده، می‌توان به دریافت بیش از ده لوح تقدیر از مراکز علمی، فرهنگی و دانشگاهی اشاره کرد که مهمترین آنها دریافت نشان عالی دولت مغولستان به پاس مطالعاتش در تاریخ امپراتوری مغولان در فروردین سال ۱۳۹۵ در تهران است که آوازۀ او را تا خاستگاه این امپراتوری نیز کشانیده است. همچنین دریافت لوح تقدیر از انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران درسال ۱۳۸۲ و لوح تقدیر به مناسبت انتخاب کتاب «دین و دولت در ایران عهد مغول» را در کارنامه موفقیت‌هایش ثبت کرده است.
دکتر بیانی موفق به دریافت کتاب نمونه سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۵، لوح تقدیر برای انتخاب کتاب سال دانشگاه تهران در رشته علوم انسانی در سال ۱۳۷۵ و ۱۲ تقدیرنامه از مؤسسه‌های فرهنگی و دانشگاهی شده است.
