سید محمد احصایی
سال و محل تولد: ۱۳۱۸، قزوین
رشته تخصصی: گرافیک
دکتر سیدمحمد احصایی عضو هیأت علمی پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران، گرافیست، خطاط، کارشناس هنر و ادیتور کتاب‌های نثر در سازمان کتاب‌های درسی ایران، عضو شورای عالی هنرهای تجسمی کشور، عضو هیأت مؤسس انجمن هنرمندان نقاشی ایران، عضو پیوستة فرهنگستان هنر، عضو شورای ارزشیابی هنرمندان نقاشی- گرافیک در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
استاد محمد احصائی از پایه‌گذاران نقاشی خط در دوره معاصر ایران، به عنوان یک هنرمند صاحب سبک در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی، برای اولین بار گرافیسم خط را در دانشکده هنرهای زیبا آموزش داد. همچنین او بنیان‌گذاری و تدوین برنامه‌های خطاطی رشتة گرافیک را به نام خود ثبت کرد و اولین کسی بود که از حروف به عنوان وسیله‌ای برای بیان استفاده کرد.
رویکرد احصایی، حرکت از خوشنویسی به سوی نقاشی است. او که خوشنویسی توانا است، خود را از نقاشان سقاخانه به «سنت» و سپس «خط» و از همه مهم‌تر «خوشنویسی» نزدیک‌تر می‌دانست. ترکیب‌های درهم پیچیده محمد احصایی، نوعی گسترش زیبایی‌شناسی سیاه مشق برای تبدیل آن به یک نقاشی مدرنیستی است.
آثار نقاشی‌خط احصایی به دو دسته مهم تقسیم می‌شوند: مجموعه گره‌ها و مجموعه الفبای ازلی.
مجموعه الفبای ازلی
عبارات «الله» و «لا اله الا الله» در یکی از مهمترین دوره‌های کاری محمد احصایی، یعنی دوره الفبای ازلی بارها تکرار شده است. این مجموعه که به عبارتی ذکر تصویری پروردگار (الله) است، به غیر از موفقیت‌های تجاری قابل توجهی که در بازار هنر جهانی به‌دست آورده، نشان دهنده سویه‌ای متفاوت از نقاشی خط ایرانی و معاصریتی درخور تأمل است که مستقیماً در سنت ایرانی اسلامی ریشه دارد. مهمترین جلوه مراقبه‌گونه این مجموعه آثار ضربه قلم‌های سریع و کنشی است که از یک‌سو یادآور شیوه نقاشی اکسپرسیونیسم انتزاعی و کارهای کالیگرافی‌گونه مارک تابی، ویلم دکونینگ و دیگر همتایان آنهاست و از سوی دیگر سنت سیاه‌مشق در خوشنویسی ایرانی را تداعی می‌کند.
مجموعه گره‌ها
بدون شک مهمترین دستاورد محمد احصایی در پویش نقاشی‌خط ایران، مکاشفه شکلی او در حروف الفبای فارسی است که در بسیاری از کارهایش، به نوعی شالوده‌فکنی در کلمه منتهی شده است. وی به زیبایی بافتار کلمه را می‌شکافد و حروف متشکله آن را آزاد می‌سازد تا از این رهگذر زیبایی‌شناسی خط فارسی را به اصول نقاشی مدرنیستی پیوند دهد. نتیجه این نگاه نقاشانه به متن، تابلوهایی است بسیار تماشایی با کیفیت گرافیکی خیره‌کننده که کلمات یا نشانه‌های متنی در آن‌ها کمابیش عاری از معنا بوده و تنها با هویت شکلی خود بر پهنه یک ترکیب انتزاعی ظاهر می‌شوند.
در یک تعریف کلی، آثار احصایی، ترکیب شکل‌گرایانه و گرافیکی از کلمات و حروفی است که به زیبایی در هم تنیده و بافتی آکنده از گره‌هایی بی‌شمار را پدید می‌آورند. او این کار را بسیار استادانه و در شاخص‌ترین آثارش با ترکیب‌هایی کمیته‌گرا مرکب از نوشتارهایی به رنگ‌های اصلی، غالباً روی زمینه سیاه، انجام داده و به اعتبار آن، شهرتی جهانی کسب کرده است. سنت سیاه مشق، یک مصداق الهام بخش از چنین جلوه‌ای مرتبط با این متون است که به خاطر ناخوانا شدن متن در اثر کنش خودجوش و حسی نویسنده، به یک تجربه صوفیانه و عارفانه ایرانی نسبت داده می‌شود. این سنت، یک سلوک شاعرانه است که با نگارش دست نوشته‌هایی شهودی، بدون معنایی روشن، به صورت کنش خط‌خطی کردن تجلی می‌یابد.
از آثار ماندگار این استاد هنرمند، می‌توان به تألیف بخش خط و خوشنویسی کتاب‌های درسی ایران و آموزش خوشنویسی «راهنمای معلمان»، تحریر قرآن کریم به قلم ریحان، تحریر دیوان حافظ به قلم نستعلیق، خط نقاشی برجسته دیوارهای تالار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، نگارش پنج قطعه کتیبه به خط محقق برای مسجد الغدیر در تهران، نگارش و سفالگری نقش برجسته کتیبه ایران، ورودی موزه ملی ایران، سفارش اجرای کار سفال نقش برجسته برای سفارتخانه ایران در کشورهای امارات متحده عربی در ابوظبی، طراحی لوگوی‌های بنیاد نهج‌البلاغه، فرهنگسرای نیاوران، فرهنگستان هنر و سازمان کتاب‌های درسی و همچنین لوگوی بسیاری از روزنامه‌های اخیر اشاره کرد.
در مورد جوایز و نشان‌هایی که دکتر محمد احصایی به آن مفتخر شده‌اند نیز می‌توان به انتخاب به عنوان چهره ماندگار عرصه هنرهای تجسمی در سال ۱۳۸۳، برنده جایزه ملی دولت فرانسه در جشنواره جهانی کانی سورمر، هنرمند برگزیده خادم قرآن کریم، دریافت نشان درجه یک فرهنگ و هنر از رئیس جمهور در خرداد ۸۴، کسب عنوان اولین نقاشی برگزیده سال اشاره کرد.
